Толковый словарь казахского языка: АТА

Слово: Казахский язык Русский язык Английский язык Найти

|АТА #зат есім. 1. Туған әке, өз әкесi. 2. Үлкен әке, әкенің әкесi. 3. Адамдардың туыстық, жақын ру iшіндегi қандастық жігi, тобы. 4. Тегi, нәсілi, шыққан жерi, тұқымы. 5. Ерлi-зайыптылардың қайын әкесi. 6. Қария, қарт, ақсақал. 7. Үйірге салатын тұқымдық мал, аталық. 8. #ауыспалы мағына. Бiр нәрсенің негізi, басы, түп төркінi. Ата баласы [ ұлы ]. а) Өз тегінің, руының жалғасы. ә) Жол жағынан үлкен, қадірлi әкеден тараған. Ата ғұрпы. Ежелден келе жатқан әдет, салт, дағды. Атадан асып туған. Елден ерекше, дара. Атадан жалғыз. Жеке, дара, жалқы. Атадан жасық туды. Тегіне тартпады. Атадан қалған. Қадірлi, қасиеттi, көненің көзi. Ата дәстүрi. #этнографиялық. Атабабадан мирас болып келе жатқан салт, ежелгi дәстүр. Ата дәстүрін аяққа басты. Дәстүрдi, салтты сақтамады, аяқасты еттi. Ата дәулет. Ежелден келе жатқан береке, байлық. Ата дұшпан [ жау ]. Ежелгi жау, нағыз дұшпан. Ата жаудай. Ежелгі дұшпандай. Ата жолдас. #бейнелі сөзқолданыс. Ежелден қанына сіңген iс. Ата жолы. Ежелден келе жатқан салт-дәстүр, ескіден қалған жөн-жоба. Ата жолын бұзды. Дәстүрдi сақтамады, ата-баба жолынан тайды, шықты. Ата жолын қуды [ жалғады ]. а) Бабалардың, әкелердің салып кеткен жолымен, айтып кеткен өсиетімен жүрді. ә) Дәстүрдi сақтады, ата кәсібін жалғастырды. Ата жұрт. Халықтың ежелгi мекенi, атамекен. Ата заты. #сөйлеу. Ата тегi. Ата кәсіп. Атадан келе жатқан үйреншіктi, кәсіп бұрыннан белгілi iс, шаруашылық, тіршілік. Ата кек. Ежелгi кек, ертеден келе жатқан өшпенділік. Ата қаз. Қаздың еркегi. Ата қыран. Алғыр құстың еркегi, аталығы. Атам заманғы. Ертедегi, бұрынғы кездегi, әлдеқашанғы, баяғыдағы, ежелгi, #көнерген сөз. Атам заманнан [ заманнан берi ]. Баяғыдан, ежелден, бұрыннан, ерте дәуірден. Ата мирас. Ұрпақтанұрпаққа қалдырылған мұра, ескерткіш. Ата мирасындай. Ұрпақтанұрпаққа қалған мұрадай. Атамнан ары [ аулақ, әрмен ]. а) Одан әрi, мейлi. ә) Аулақ жүр, әрi кет, жоғал, көзіме көрінбе. Атаның атын жоймады. Атабабаның даңқын сақтады, атаның атына лайық болды. Атаңа лағынет [ нәлет, нағылет ]! қ а рғ. Жеккөрген адамының атабабасына дейін жамандық тілеу, атабабасын қарғау. Атаңа некес. #сөйлеу. Атаңа нәлет. Атаң [ атам ] қазақ. Арғы тек, ата-баба. Атаңның басы. #қарапайым сөз. а) Келіспеу, қарсы шығу, зеку мәніндегi сөз. ә) Ашуланғанда, қатты күйініп кеткенде, қарсы пікір білдіргенде айтылатын дөрекi сөз. б) Бос, бекер. в) Жоқ, қайдағы. Атаңның көрi. Қарғыс атқыр, оңбағыр. Атаңның қонақ ұлы. Жолдан пайда болған бала. Атаңның құны бар ма? Не ақың кеттi? Ала алмай жүрген өшің бар ма? Ата пір. Ежелден сыйынатын, табынатын пір. Ата сақал. Төменгі ерінінің астындағы ойысқа шыққан бір шөкім түк. Ата сақалы аузына бітті [ шықты, түсті ]. Жасы ұлғайды, мосқал тартты. Ата сақалы аузына түскен [ біткен ]. Егде тартқан, жасы ұлғайған. Ата салты. Ертеден келе жатқан әдет-ғұрып, атабабадан қалған дәстүр. Ата су. #жергілікті сөз. Атамекен. Атасы басқа. Бiрге тумаған, руы бөлек. Атасын білмес алыс. Жат, танымайтын бөтен. Атасының басындай сақтады. #сөйлеу. Күтіп, мәпелеп ұзақ сақтады. Атасының құнын сұрады. Тым қымбат сұрады, асыра, артық сұрады. Атасының малындай сақтады. Әлдеқандай қылып дәріптеді, түкке тұрғысыз нәрсені бағалады. Ата тегi. Шыққан тегi, тұқымтұқияны, зәузат. Ата түркі тілі. #лингвистикалық. Барлық түркі тілдерінің түпкі ата тілі; ежелгі түркі тайпаларының тілі, соның негізінде бірқатар өзгеріске ұшырап, кейін пайда болған жеке түркі тілдері.
|АТА = #етістік. 1. Адамның я бір нәрсенің атын айту. 2. #этнографиялық. Бiр нәрсенi біреуге сыйлайтындығын мәлімдеу. Атаған жерінен шықты. Дегенi болды, айтқанын орындады. Атай көрме. Жоқ, олай деме. Атамай кету. Ескермеу, атаусыз қалдыру, ауызға алмау. Атап айтқанда [ айтсақ ]. а) Анықтап, дәлірек айтқанда. ә) Жекелей алғанда, саралағанда. Атап көрсетті. Дәлдеп, саралап айтты. Атап өту. к і т. Тоқталып кету, атапатап көрсету, ерекше назар аударту. Атап өтілді. Ерекшеленіп көрсетілді, ерекше назар аударылды.