Толковый словарь казахского языка: ҚҰДАЙ

Слово: Казахский язык Русский язык Английский язык Найти

|ҚҰДАЙ [ ир. ] #зат есім. 1. Бүкіл ғаламды, дүниені жаратушы, оның әміршісі, табиғаттан тыс бір ғана құдіретті күш ретінде бейнеленетін діни ұғым; Алла тағала, Тәңір, Жаратушы. 2. #ауыспалы мағына. Айтқанын екі еткізбей істететін адам; ең мықтысы, бастығы; пірі. Құдай абырой берді. Иіні келді, сәтін түсірді. Құдай адамы. Құдай жолын ұстаушы діндар адам; қожа, молда т.б. Құдай айдап. Тәңірдің жазуымен, Алланың әмірімен, дәм бұйырып, тұз айдап. Құдай ақы [ ақына ]. Ешқандай өтірігі жоқ, шын айтамын деген мағынадағы ант етуді білдіретін сөз. Құдай алар ма? [ алмайды ]. #сөйлеу. Ешқайда кетпейді, жоғалмайды, не болады ғой дейсің. Құдай алды. Өлді, о дүниелік болды. Құдай алдында сұраусыз. Ешбір сұрауы жоқ. Құдай алдындағы борыш. діни. Алла алдындағы міндет, діни парыз. Құдай алмады. Өлмеді, құрымады, көзі жоғалмады. Құдай артының жақсылығын берсін. #тілексөз. Кісісі қайтыс болған үйдің адамдарына көңіл айтудың түрі. Құдай атқан. #экспрессивті. Қураған, оңбаған, Құдай ұрған. Құдай атқыр [ атсын ]. #қарғыс сөз. Құдай атсын, Құдайдың жазасы тисін деген мағынада. Құдай атты. Қырсық шалды, ісі оңбады, сәтсіздікке ұшырады; Құдай ұрды. Құдай атымен ант ішті. Қарғанып, барын айтып серт берді. Құдайау, [ теңірге ] не жазды. #экспрессивті. Бір нерсеге қатты кейігенде, қиындық көргенде айтылатын айыбым қандай деп Құдайдан сұрау, жалбарыну мағынасындағы сөз. Құдай барды. Өтірік емес, шын айтам деген мағынада. Құдай басқа бермесін [ салмасын ]. Құдай көрсетпесін, ешкімнің басына кезіктірмесін, тәңірi өзi жар болсын, душар етпесін деген мағынада (басқа түскен қиыншылық, ауыртпалық туралы). Құдай басқа салды. Тағдырдың ісіне, амалсыз шараға мойынсұнды. Құдай берген.“Жасаған ие” жарылқаған, тәңір берген. Құдай бердi. діни. а) Күнi туды, жарылқанды. ә) Жолы, дегенi, ойлағаны болды. Құдай бетін көрсетпесін [ көруге жазбасын ]. тілек. Бетi әрмен, жолата көрмесін, бетін аулақ қылсын. Құдай бұйырса [ бұйыртса ]. Сәті түссе, орайы келсе; Алла ретін келтірсе, тәңір жазса. Құдай бұйыртпасын. #қарғыс сөз. Жақсылық көрмесін, Тәңір жарылқамасын деген мағынада. Құдай бұйыртса. діни. Сәтін салса, Алла ретін келтірсе. Құдай біледі. Анығын қайдам, бірақ менің ойымша... деген мағынада. Құдай білсін [ бір Құдайдың өзі білсін ]. Неғайбіл, белгісіз, күңгірт. Құдай бір, пайғамбар хақ, Құраны шын. #діни. Мұсылман адамның иманын, ақидасын құрайтын Алла тағала жалғыз барлық адамзатқа ортақ, пайғамбар оның ақиқи елшісі, ал оған түскен Құран Алланың адамға дұрыс жол көрсететін жолдаған рас сөзі дегенді білдіретін Ислам дінінің негізгі ұстанымдары. Құдайға ақ сары басын айтты [ атады ]. Тәңірді атап, мал садақа берді (ауырған кісінің айығуына, не сапар шегіп кеткен адамның есен-аман оралуына, т.б. құрбандыққа мал атау ұғымын білдіреді). Құдайға аманат. Аман-сау болуды бір Құдайға тапсырдым деген мағынада. Құдайға аян. Ақиқат, шын. Құдайға жазған. #қарғыс сөз. Айыпқа батқан, күнәһар. Құдайға жазды. Күнәлі, жазықты болды, айыпты болды. Құдайға жалбарынды [ жалынды ]. Аллаға жалбарынып, рақымын тіледі. Құдайға құлдық айтты. Құдайға сиынды. Құдай құлқын алды. Араны ашылды, қанағаттан айырылды. Құдайға құлшылық ет [ қыл ]. Тәубаңа кел, шүкіршілік ет, намазға жығыл деген мағынада. Құдайға құлшылық қылды [ етті ]. Аллаға жалбарынды, Құдірет иесіне құлшылық етті. Құдайға нала қылды. Бір жаратушыға жалбарынып ішқұсасын, қайғысын айтып, мұңын шақты. Құдайға налыс қылды. Жаратушыға жалбарынып, ішкі күйзелісін, мұңназын айтты. Құдайға не жазды. #сөйлеу. Алланың алдында қандай күнә үшін жазаға тартылды, азапқа түсті дегенді білдіретін, қатты кейігенде, азаптанғанда айтылатын сөз. Құдайға [ бір Құдайға ] сиынды. Құлшылық етті, табынды; Жаратқан иенің қолдапқорғауын тіледі. Құдайға [ бір Құдайға ] тапсырды. Біреудің аман-есен болуын Құдайдан тіледі. Құдайға тәубе [ тауба, тоба, шүкір ]. Бір нәрсеге риза болған, қанағат тұтқан жағдайда айтылатын Аллаға риза болуды білдіретін ғибадат сөз, Аллаға шүкір, иншалла. Құдайға [ бір Құдайға ] шет болма. Құдай алдында айыпты, күнәһар болма. Құдайдан артын тіледі. Кейінгі жақсылықты тіледі, сабыр етті. Құдайдан безген. #қарғыс сөз. Имансыз, қадірқасиеттен жұрдай, оңбаған. Құдайдан бұйрық болды. діни. Алла тағаланың әмірi жеттi, Алланың қалауымен орындалды. Құдайдан қайтсын. #тілексөз. Жақсылығыңның есесін Құдай қайырсын деген мағынадағы ризалық #тілексөз. Құдайдан қорықпады. Беті бүлк етпеді; ұялмады, қызармады. Құдайдан медет тіледі. Жасаған иеге жалбарынып, көмек сұрады, тілек етті. Құдайдан сұрап алған жалғызы. Әлпештеген сүйіктісі. Құдайдан сұрады. Тәңірге сиынып, тілек тіледі. Құдайдан [ мойнына бұршақ салып сұрап ] тілеп алды. Құдайға мал, жан атап жүріп тапты, тілеу тіледі. Құдай деген. Құдайдың жазғаны осы деп, бәріне де көніп жүре беретін; көнбіс. Құдай деп. Халін сұраған үлкен кісінің Жаратушыға сиынып, Құдайға аманат етіп деген мағынадағы жауабы. Құдай дескен. Уәделескен, келіскен, ант ішкен. Құдай дескен көрші. Тату-тәтті көрші. Құдайды құлағынан ұстады. Астамсыды, тәкаппарланды. Құдайдың еркесі. а) #діни. Мұса пайғамдардың ел арасындағы бір сипаты [ Құран Кәрімдегі аңыз бойынша, бағынбай кеткен үмметін Алла жолына салу үшін Мұса пайғамбар бірнеше рет Алладан өз үмметінің сұрауымен оның бар екеніне сендіретін амалдар көрсетуді өтініп, соңында тіпті Құдіретті Құдайдың көрінуін де жалбарынып сұраған, пайғамбардың бар талапсұрауын Алла орындаған, сондай-ақ оның бала кезіндегі абайсыз кісі өлтіретінін де кешірген. Осымен байланысты ел арасында Мұсаны Құдайдың еркесі деп атаған ]. ә) #экспрессивті. Өз еркімен жүрген, ешкімге бағынбайтын (адам). Құдайдың жазғаны. Алланың бұйырғаны, нәсіп еткені. Құдайдың зарын қылды. #сөйлеу. Бір нәрсені қайта-қайта айтты; безек қақты, қақсады, зар иледі, қақсады. Құдайдың кенже ұлындай. Құдайдың өзі мұра еткендей. Құдайдың құдіреті. #сөйлеу. #экспрессивті. Бір нәрсеге таңданғанда, таңырқағанда айтылатын қыстырма сөз (Алла тағаланың кереметі деген мағынада). Құдайдың құлағы сүйсінсін. Істеген ісі ұнасын, қылығы жақсын, жұмысы көңілге қонсын, риза болсын. Құдайдың құлы. #діни. Алланың жаратқаны, дүниенің, байлықтың немесе басқа да осы дүние қызығының емес, Алланың бағыныштысы, соның құзырындағы адам. Құдайдың құтты күні. Күнде, әр күні, күн сайын. Құдайдың пендесі. Ақыл мен нәпсіден тұратын Алланың жаратқаны (ақылдан кенде емес, пәк емес адам). Құдайдың салғанын көрді. Басқа түскенге көнді, пешенесіне жазылғанға төзді. Құдайдың сүйген құлы. #діни. Құдайдың жарылқағаны, рақымы түскен пендесі, мейіріміне, кешіріміне бөленген жаратқаны. Құдайдың тезіне жолықты. Құдайдың қаһарына ұшырады. Құдайдың шеберлігі. Жаратушының кереметі, теңдесіз құдіретті ғажап ісі. Құдай жазаңды бергір. #қарғыс сөз. Көресіні Құдайдан көргір, Құдайдан тартқыр. Құдай [ пешенесіне ] жазбаған. #діни. Алла тағала бұйырмаған, тағдырында болмайтын. Құдай жазбасын. #тілексөз. Басқа салмасын, бастан өткізбесін, аулақ болсын, айналып өтсін, көрсетпесін мағынасындағы жаманшылықтан сақтасын деген #тілексөз. Құдай жар болды. Құдай қолдады, демеу болды. Құдай жарылқағыр. #алғыс сөз. Жолың болғыр, Алланың ризалығына бөленгір деген мағынадағы ризалықты білдіретін алғыс сөз. Құдай жарылқады. Ісі оңға басты, сәті түсті; Құдай оңдады, тілегін қабыл етті. Құдай [ алдыңнан ] жарылқасын. #тілексөз. Құдай оңдасын, сәтін берсін. Құдай жарылқап [ Құдай жарылқағанда ]. Құдай оңдап, сәтін салып. Құдай жолы. Хақ жолы; түзу, дұрыс, ақиқат сара жол, бағыт. Құдай иді [ көз жасын иді ]. #діни. Алла тағала тілегін қабыл қылды, Алланың мейірі түсіп, ісі оңалды, ісі оңға басты. Құдай [ өзі ] кешірсін [ кешсін ]. Аллам жазғырмасын, тәңірім кешірсін. Құдай көз жасын иді. Тілегі орындалды; арманына жетті. Құдай көрді. Пір тұтты, табынды. Құдай көрсетті. #діни. Алла басқа салды. Құдай қабыл еттi [ қылды ]. Шариғат жолымен жасалған iс, әрекет, тіршілік дұрыс, ақ болады, қабылданады деген мағынада. Құдай қаласа [ қойса ]. Сәті түссе, орайы келсе; Алла хош көрсе. Құдай қарғады. Құдайдың қарғысына ұшырады, тәңір атты. Құдай қосқан. Шариғат жолымен қосылған, бұйрықты (жар, қосақ, жесір т.б.). Құдай қосқан құда. Өздері танысып, өз қалауымен қосылған күйеу мен қалыңдықтың атааналары. Құдай қосса. Сәті түссе, орайы келсе, Құдай бұйыртса. Құдай қуат [ Күш-қуат ] берсін. #тілексөз. Жаратқан ием демеп, қайрат-жігер берсін. Құдай құлқын алды. Пейілін тарылтты, аранын ашты, ашкөз етті. Құдай құлым десе, пайғамбар үмбетім демеске к... і бар ма! #сөйлеу. Мықты, күштінің өзі қолдаса, басқалар ізет етпеске лажы жоқ деген мағынада. Құдай [ Құдай тағала ] мүсіркеді [ есіркеді ]. Жаны ашыды, аяды, жарболды. Құдай оңдады. Ісі оңға басты, сәті түсті; Құдай жарылқады. Құдай рақым қылды. Алланың мейірімі түсті. Құдай сақтасын [ сақтай көр ]. а) Жаманшылықтың бетін аулақ қылсын, көрсетпесін. ә) Айта көрмеңіз, қайтып көрсетпесін деген мағынада. Құдай салды, мен көндім. Басқа туған күн болса, өз мойныммен көтерем; тәңірім жазса, өз пешенем деп білем деген мағынада. Құдай сүйер қылығы жоқ. Оңып тұрған жоқ; жексұрын, сүйкімсіз. Құдай табады. Тәңір жазғырады, Құдай сазайын береді. Құдай тағала. #діни. Құдай, тәңір, жаратқан, жасаған; Алла тағала. Құдай тапсын [ тапқыр ]. #қарғыс сөз. Жасаған ием жазаңды берсін! Құдай тілектi бердi. Жарылқады, ойындағысын орындады. Құдай тілеуіңді берсін! #тілексөз. Тілегің орындалсын, арманыңа жет; Құдай жарылқасын! Құдай тілеуіңді бермесін! #қарғыс сөз. Үмітің ақталмасын деген мағынада. Құдай ұрған. кейіс. Құдай атқан, аруақ соққан; оңбаған. Құдай [ төбеңнен, тас төбеңнен ] ұрғыр! #қарғыс сөз. Құдай жазаңды бергір, тәңір атқыр деген мағынада. Құдай ұрды. Ісі оңға баспады, сәтсіздікке ұшырады; Құдай атты, сорлады. Құдай [ төбеңнен, тас төбеңнен ] ұрсын! [ ұрғыр ]. #қарғыс сөз. Құдайдың қаһарына ұшыра; оңба, көгерме! Құдай үйі. Құдайға ғибадат ететін орын; мешіт, шіркеу т.б. Құдай үшін. Өтіну, жалыну, жалбарыну мәнінде айтылады. Құдайы жасады [ жасап қалды ]. Ойындағысы орындалып, тілегі болды. Құдайына қарады. Адамдықтан аттай алмады; ибалық етті. Құдайын танымады. Жасаған жақсылықты ұмытты, адамшылықтан безді. Құдайын ұмытты. Көзінің еті өсті; асқақтады, кекірейді. Құдай ісі. Құдайдың дегені, маңдайға жазғаны.