Қазақ тілінің түсіндірмелік сөздігі: ҚАН

Сөз: Қазақ тілі Орыс тілі Ағылшын тілі Іздеу

|ҚАН 1#омоним #зат есім. 1. Тамырларды қуалап ағатын қызыл сұйық #зат есім. 2. #анатомиялық. <лат. sаnguіs> Дененің барлық жасушаларына қорек беріп тұратын, ағзада химиялық заттарды тасымалдау арқылы жасуша және аралық кеңістіктерде өтетін биохимиялық процестерді біртұтас жасуша жүйеге біріктіріп тұратын сұйық тін. 3. #ауыспалы мағына. Тегі бір тұқым, туыс. 4. #ауыспалы мағына. Өлім, ажал. 5. #ауыспалы мағына. Ашулы кек, ыза, намыс. Қан азайғандық. Қаназдық. Қан айдады. Ажал қуды, өлім келді. Қан айналысы [ айналымы ]. #биологиялық. Жүрекқан тамырлар жүйесінің бүкіл денені қанмен қамтамасыз ету жолы. Қан алу. а) в #етістік. Делбе, бөген, қутұяқ т.б. дертке шалдыққан малды қан алу арқылы емдеу; малдың тамырын тіліп қан ағызу. ә) Адам бойындағы науқастың түрін, себебін анықтау үшін қанды анализге алу. Қан берді. Бойға күш, қуат берді; жандандырды; жаңа өмір орнатты. Қанға батты [ боялды ]. Қып-қызыл қанға бөкті, опат болды. Қанға батырды. Көзін жойды, өлтірді, қан-жоса етті. Қанға батысты. Қанға боялды. Қанға бөкті. Қырғынға ұшырады, опат болды. Қанға біткен. Қанында бар, туа біткен. Қанға жерік. Қанқұмар, қанқұйлы, қараниет. Қанға қан. #зат есім. #тарихи. #этнографиялық. Әлемнің бірқатар халықтарында болған, өлген кісінің құнына айыптыны немесе айыпты жақтан кісi өлтіруге негізделген ғұрыптық әдет заңы. Қанға малды. а) Қандады, қан жақты, қанға батырды. ә) Апат келді, соғыс басталды. б) Ант берді, ант ішті. Қанға малынды. Опат болды, қаза тапты. Қанға сусады. Қырғын салғысы келді, кісі өлімін аңсады. Қанға сіңген әдет. Үйреншікті, өз бойына тән іс. Қанға сіңісті. Бойына дарыған, әдет болған. Қанға тояттады [ тойды ]. Қанын ішіп, құмардан шықты. Қандағы қастық. Адам бойындағы өшпенділік, қанқұмарлық. Қанды қанмен жуды. Ашукекті, бойдағы өшпендікті қанмен, өліммен қайтарды; өлген кісісі үшін кісі өлтіріп, кек алды. Қан жалады. а) Таяқ жеді, аузы-басы жосадай қан болды. ә) Қан сорды, зорлық-зомбылық көрсетті. Қан жаласты. Ант ішіп, серттесті. Қан жалатты. Қызыл жоса қан етіп сабады, шиедей қан етті. Қан жамылды. Қан жауғыр. #қарғыс сөз. Қанға бат, қан болғыр, өлім келгір. Қан жаудырды. а) Зар илетті, азап шек тірді, қорлық көрсетті. ә) Түйіле қарады. Қан жауса да. Қанша қауіп-қатер болса да, қиыншылық болса да. Қан жирен. Шымқай, қызыл жирен жылқы түсі. Қан жоса болды. Қызыл ала қан болды, қанға бөкті. Қан жосылтты. Қанын селдей ағызды, қырыпжойды. Қан жұтқыр. #қарғыс сөз. Қарғыс атқыр, оңбағыр; жамандық көргір. Қан жұтты. а) Қайғырды, уайым жеп құса болды. ә) Өлді, жер жастанды, о дүниеге аттанды. Қан жүрегі қақ жарылды. Көңілі қам болды, қайғырып, құса болды, уайым жеді. Қан жүрек. Ыстық, қызба жүрек; қамыққан, жабыққан көңіл. Қан жылату. Қан жылатты. Зар қақсатты, зар илетті. Қан жілік. Бәйгеге қосуға жаратылмаған, майға бөккен, семіз. Қан кетті. #медициналық. Тамырлардың жарақаттануынан немесе түрлі ауру салдарынан қан тоқтамай ақты. Қан кешті. Қан майданда кескілесіп соғысты, жаумен арпалысты. Қан көбік. Ақ сабын болған ащы тер. Қан көйлек дос. Жан беретін ең сенімді дос, жора. Қан көтерді. а) іліп ала жөнелді, ауыздан-ауызға тез таратып жіберді. ә) Дәріптеді, қолпаштады. Қан күрең. а) Қызарған, қызыл қошқыл тартқан түс. б) Қара қоңыр. Қан қаза көтерді. Жақын туысы, жанашыры өлді, аза тұтты. Қан қақсады. а) Жанға бата қатты солқылдап ауырды, жан таптырмай сырқырады. ә) Зар қақты, зарлады. Қан қақсатты. а) Солқылдатып ауыртты, зар қақсатты. ә) Зар қақтырды, зар илетті, зар жылатты. Қан қақырды. Қан құйды. Қансыраған адамға дәрігерлік тұрғыдан қан берді, қан жаңартты. Қан құйылды. Қан құса болды. Қаралы қайғыда болды, уайым жеп күйінді. Қан құсты. а) Ауыр дертке шалдықты. ә) Азап тартты, опық жеді. Қан құстырды. Азап тартқызды; ішкенжегенін желкесінен шығарды, сығып алды. Қан құстыру. Қан қызыл. Қып-қызыл болған, қызарған. Қан қылды. а) Қандады, қан етті. ә) Қырыпжойды, қиратты, талқандады. б) Жаралады, езді. Қан қырғын. Қантөгіс, жойқын соғыс. Қан қысымы. #медициналық. Жүрек қызметі және қан тамырлары қабырғасының кедергісі әсерінен болатын қан тамырлары ішіндегі қысым. Қан майдан. Соғыстың нағыз қайнаған жері, қиян-кескі ұрыс, қызу айқас, тартыс. Қан майданнан қағыс болды. Қанмен ақтады. Жанын сала еңбек етті, жанын пида етті. Қан ойнады. Қан қысымы көтеріліп ауырды. Қан сасыды. Қырғынға ұшырады, қырылып қалды. Қан сасытты. Қырды, қырғынға ұшыратты. Қан сигізді. Зыр қаққызды, зар қақтырды. Қан сиді. Қатты қысылып, қиыншылық көрді, зар қақты. Қан сорпа болды. Әбден қиналды, терге малынды. Қан сорпа қылды. Әбден терлетіп, қызыл май қылды. Қан сорпасы шықты. Әбден терледі, қаратер болды. Қан тамырлар жүйесі. #анатомиялық. Денедегі қан түзу мүшелері, қан қуыстары, қан тамырлары мен қанды тасуға қатысатын мүшелер жинағы. Қан тамырлары. #сөйлеу. Қанның денеге тарап, әрібері жүріп тұратын жолдары. Қан тартты. Ажал айдады, өлім шақырды. Қан тасыды. Қан әдеттегі мөлшерден көтерілді, қан қысымы артты. Қан топтары. #медициналық. Бір адамның қанын екінші кісіге құйғанда ескеретін эроциттердің антигендік құрылымдары мен оларға қарсы антиденелерді сипаттайтын қасиеттер жинағы. Қан төкті. Қырыпжойды, қырғынға ұшыратты; жанын құрбан етті, өлді. Қан түкірді. Жаны қиналып, қан құсты. Қан түрткен. Ажал айдаған, өлім қуған. Қан тырнақ. Қара ниет, қан құйлы жауыз. Қан ұрттады. Өлтірді, қырыпжойды. Қан шайқас. Арпалыс, қанды соғыс. Қан шелек. Қанды балақ, баукеспе ұры, әккі қарақшы, жауыз. Қан шеңгелді салды. Ажал құрсауына алды, жан алқымға алды. Қан шығару. #діни. Алланың ризашылығы үшін аруақтарға бағыштап құран оқып, мал (қой) сою. Қаны азаю. Қан құрамындағы гемоглабиннің төмендеуінен болатын әлсіздік. Қаны басына тепті. Қаны басына шапшыды. Қаны бұзық. Арам ниет, арам ойлы, қаны қара. Қаны бір. Бір кісіден, бір елден ішті. Ел шапты, кісі өлтірді.
|ҚАН 2#омоним #зат есім. #сөйлеу. Хан. Қан артынан жұдырық жаудырды. Сырттай сес, күш көрсетті, айбат шекті. Қан талауға салды. Талапай етті, тұс-тұстан талап әкетті.
|ҚАН 3#омоним #сын есім. көнерген сөз. Үлкен, зор, нағыз. Қан базар. а) #көнерген сөз. Жексенбі күнгі базар; нағыз қызған базар. ә) у-шу, адамның ығы-жығы толған жері. Қан жайлау. Жайлаудың қызған шағы. Қан сәске. Ұлы, үлкен сәске, күн түске таяу кез.
|ҚАН = #етістік. 1. Шөлі басылу, қайту, сусындау. 2. #ауыспалы мағына. Қанағаттану, разы болу, құмардан шығу. 3. #ауыспалы мағына. Мән-жай, жайжапсарды толық сұрап білу, аныққанығына жетіп ұғыну; сену, илану. Қанып ішті. Құмардан шыға ішті, шөлін қандырды.