Қазақ тілінің түсіндірмелік сөздігі: МАЛ

Сөз: Қазақ тілі Орыс тілі Ағылшын тілі Іздеу

|МАЛ #зат есім. 1. Төрт түлік үй жануарлары. 2. Жылқы. 3. Сиыр, сауын мал. 4. Бір нәрсенің пұлы, төлемі; қалың мал. 5. #ауыспалы мағына. Табыс, дүние, мүлік, дәулет. 6. #ауыспалы мағына. Надан, топас; есерсоқ кісі. Мал азайды. Дәулеті ортайды, бұрынғы жиған малы кеміді. Мал айдады. Малды табынымен жайлауға, күзеуге; сатуға, ет комбинаттарына т.б. өргізіп апарды. Мал айдатты. Жайлауға, жаңа жайылымға, базарға т.б. малды табынтабынымен жіберді. Мал айдау. Малын көбейту, баю, малы көп болу. Мал айтты [ шалды ]. #этнографиялық. Құдай жолына мал сойып, Құдайдан тілек тіледі. Мал айырды. Қуғыншылар малды жаудан, ұрыдан аман алып қалды. Мал аласы сыртында. Мал кемшілігі, жүдеулігі сыртқы түрінен, қолынан көрінеді деген мағынада. Мал алды. а) Байлығы, дәрежесі жоғары адамдарға атақдәрежесіне қарай мал аталды, тартылды деген мағынада. ә) Халықтан мал жинады, малға салық салды. б) Зорлықпен малын тартып алды. Мал бағу. Малшылықты кәсіп етушілік, күнкөрісін малға қарап көру. Мал базары. Үй жануарларын сататын орын. Мал байлады. Малды күтіп семірттi, бордақылады. Мал бақты. Мал бағуды кәсіп етіп, күн көрді. Мал балалады. #сөйлеу. Төлдеді. Мал басқа бітеді. Бас аманда байлық құтаяды деген мағынада. Мал басы. а) Әр мал үшін, әр малға шаққанда. ә) Жалпы қорадағы мал, жиған мал. Мал басында. Отбасынан, үйінен жырақта, тау ішінде, жайылымдағы малдың қасында деген мағынада. Мал берді. а) #этнографиялық. Қалыңмал төледі. ә) бақ-дәулет, несібесін үйіптөкті. Мал болмайды. а) Жазылмайды, оңалмайды. ә) Адам болмайды, күнін көре алмайды. Мал болу. Жазылып кету. Мал бітті. Дәулетке кенелді, байыды. Малға барды. Қой бақты. Малға бөкті. Кенелді, байыды, дәулеті асты. Малға жай. Малға қолайлы, ыңғайлы, жайлы. Малға жайлы. Малдың өрістеп, жайылуына ыңғайлы, шөбі шүйгін, суы бар, ық жер туралы. Малға жұмсады. Өз ықтиярынсыз мал бақтырып қойды. Малға ие болды. Негізгі малшының орнына уақытша малды қарады. Малға қарады. а) Дүниемүлікке қызықты, соңына түсті, дүние қуып кетті. ә) Дүниемүлкінің, байлығының шамасын байқап, байлығымен есептеді. Малға қыдыр. Малмен көгерген, бағы жанған, бақ қонған. Малға өш. Есіл-дерті мал. Малға сайлы. Малға бай, төрт түліктің бәрі бар. Малға сатты. а) Байдың, бардың малы үшін қызын тұрмысқа берді, өз еркінен тыс ұзатты. ә) Малға, ақшаға айырбастады. Малға шақты. Мал басына есептеді. Малға шықты. Жатарда қорадағы қойды айналып бір қарап шықты, итқұстан, басқадан амандығын көрді. Малға шылбыр бердi. Малға сүйендi. Малдан айырмасы жоқ [ болмады ]. Қадірі, құны болмады, төмендеді. Малдан келді. Қой, жылқы бағып, өрістен келді. Малдан құрық, бастан сырық [ түсірмеді ] кетпеді. Тыныштық бермеді, күн көрсетпеді. Мал дарыды. Байлық дүние жиналды, тұрмысы оңалды. Мал даулау. #этнографиялық. құқық Байырғы қазақ қоғамында малы барымталанып, қолды болған жақтың өзіне тиістi малын талап етуi, iзденуi, таласуы. Мал дауы. #этнографиялық. Байырғы қазақ қоғамында малы барымталанып, қолды болған жақтың өзіне тиістi малын талап ету, iздену, таласуға байланысты туындаған дау-шар. Мал дәрігерi. в #етістік. Мал ауруларын емдейтін маман. Мал десе, жанын сатар. Дүниеқұмарлық, малқорлық туралы. Малды аяқтап сатты. #жергілікті сөз. Малды сойып сатты. Малдың басы. #этнографиялық. Бір үйдің дәулетінің құты, жинаған байлығының негізі. Малдың жаманын берді. Союға жарамайтын, арық-тұрық малды біреуге жақсатты болып сыйлады. Малдың жасын айыру. #малшаруашылық. Көбіне малдың тісі мен мүйіздерінің жетілу ерекшелігі бойынша жасы анықталатын маңызды зоотехникалық шаралардың бірі. Малдың кересін тартты. Сазайын көрді, кепиеті атты. Малдың кірі. Мал баққан ақысы. Малдың қоңдылығы. #малшаруашылық. Мал денесінде қоректік заттардың (май, ет) жиналу деңгейі. Малдың соңына түсті. Дүниеқорланды, дүниеқоңызданды. Малдың сүттілігі. #малшаруашылық. Төрт түлік малдың белгілі бір мерзім ішінде сүт беру мөлшері. Малдың сырттаны. Ең жақсысы, ең ардақтысы, қасиеттісі [ “Сырттан” о баста хайуанаттың аты болған. Бұл сөздің мифтік мағынасы: “иттің патшасы”, иттің саққұлақ, қабаған, алғыр, күштісі ]. Мал емдеу. в #етістік. Ауруға шалдыққан малдың ауырсынғанын басу үшін оның ағзасына немесе жеке мүшелеріне түрлі емдік тесілдер мен едістерді қолдану, есер ету. Мал емшегін сауған жер. #бейнелі сөзқолданыс. Шөбі шүйгін, қалың, құнарлы қоныс. Мал емілгі. #жергілікті сөз. Мал дәрігері. Мал жайды [ жиды ]. Малды өріске шығарды, өргізді. Мал жайын қылды. Малға жақсы қарады, малдың жағдайын жасады. Мал жату. Өрісі толу, көз қуанту, тұрмыстың оңалуы деген мағынада. Мал жинады. Малдың басын көбейтіп, байыды, баюды ойлады. Мал жөткеді. #жергілікті сөз. Малды басқа жерге айдап апарып, саудаға салды Мал зекеті. #тарихи. Малға салынған салық. Мал интерьерi. в #етістік. Мал түліктері мен тұқымдарының мағалары мен мүшелеріне тән ерекшеліктер. Мал кетті. а) Ұрланды, ұрықарыға алдырды. ә) Дәулеті, ризығы азайды, бағы ортайды. Мал көкірек. Надан, топас. Мал кіндігінде. Малдың арқасында. Мал қайырды. Қой, ешкі сияқты малдарды қайырмалап, ауылға, үй жаққа айдады. Мал қаптады. Қараусыз, қайырусыз мал басты; жапа-тармағай жайылды. Мал қарады. Жоғалған малын іздеді. Мал қолда, жан ұяда. Әзірге төрт құбыласы тең, уайымқайғысы жоқ. Мал қора. Қыста, күздің қара суығында, ерте көктемде малдың жас төлдерімен тұратын төбесі жабық, есіктерезесі бар тұрағы. Мал қуды. Пайда табудың, дүние табудың соңына түсті. Мал құлағы саңырау. а) Жабулы қазан жабуымен қалсын, ешкім ести көрмесін деген мағынада. ә) #жергілікті сөз. м и ф. Мал естімесін (малды сою т.б. жағдай әңгіме етілгенде, мал естісе, “еті қашады, берекесі кетеді” деп ұғып, әуелі осыфразаны айтып алу салт болған). Мал құны. #тарихи. Ұрланған яки біреудің қолынан өлген төрт түлік түріне төленетін төлем. Мал құрау. Дүние жинау, баю. Малмен көзін ашты [ көзі шықты ]. Мал жағдайын жақсы біліп өсті; кішкентайынан мал көріп өсті. Мал өргізді. Малын өріске шығарды, мал бақты. Мал өрді. Мал өріске шықты, жайылды. Мал өрістеді. Мал өріске шығып, ұзап жайылды. Мал өсімі. Төлдеу, малдың көбеюі. Мал өсірді. Мал бағып, көбейтті, малшаруашылығымен айналысты. Мал өсіру кооперативі. Мал өсірумен айналысатын шаруашылыққа өнім өндіру, ұқсату және өткізу жөнінде кешенді қызмет көрсету үшін құрылған ұйым. Мал сақтады. #жергілікті сөз. Мал ұстады, бақты. Мал салды. #этнографиялық. жергілікті сөз. Құда түсті. Мал семірді. Жаз жайлауға шығып, мал ет жинады, қоңданды. Мал сойды. #этнографиялық. Келген қонаққа құрметтеп, арнайы бата жасап, қой сойды. Мал соңына салды. Өз ықтиярынан тыс қой бақтырды. Мал соңында. Өмір бойы мал бақты, өмірін малмен өткізді деген мағынада. Мал сүмесі. Малдың құнары, нәрі, сүті. Мал сырына жетік [ қанық ]. Бұрыннан мал баққан, кәнігі. Мал сілекей алды. #этнографиялық. Қолдан шығып бара жатқан малдың аузына орамал салып, малым азаймасын, орны жоғалмасын, үзілмесін деген мағынадағы сілекей алу дәстүрі. Мал сілекейі қайтты. Даумен өндіріп алынған не жоғалып табылған малдың басы толық болмай қайтқаны туралы айтылады. Мал сілекей қалды. Қолында бұрынғы малдан азын-аулақ қана тұяқ қалды. Мал тайды. Дәулеті ортайды, бұрынғы күйінен айырылды. Мал таппас еркек болмас, құрарын айт. Тапқан табысты дұрыс ұйымдастырып, жұмсай білу табыс табудан да жоғары біліктілікті көрсетеді деген мағынада. Мал тапты. Кіріс кіргізді, пайда көрді, табыс тапты. Мал тегі. #жергілікті сөз. Мал-жан, үй іші. Мал терісін жаю. #жергілікті сөз. #этнографиялық. Құдалар келе жатқанда жаңадан сойылған мал терісін жайып қойып, құлатып алатын ырым. Мал тоқтатты. #жергілікті сөз. Мал сатып алып, сауда жасады. Мал төкті. Бұл жерде барын шашып, пара берді деген мағынада. Мал төркініне обалдық жасады. Ауырған саулық малды емдемей, мал киесіне қиянат жасады деген мағынада. Мал тұқымы. в #етістік. Малдардың шығу тегін, дене тұрқы мен бітімін, пайдалы шаруашылық белгілерін қалыптастыратын генеологиялық негізі. Мал тұқымын асылдандыру. #малшаруашылық. Малдың тұқымдық сапасын жақсартуға, өнімділігін арттыруға бағытталған шаралардың біртұтас жүйесі. Мал тұрмады. Малға жайсыз болды, қырыла берді. Мал шалар от. Мал жейтін шөп, өріс, жайылым. Мал шаруашылығының өнімі. #экономикалық. Құсты, малды және басқа ауылшаруашылық жануарларын өсірудің және бордақылаудың нәтижесі, сондай-ақ оларды шаруашылықта пайдалану барысында алынатын өнім (жұмыртқа, сүт, жүн). Мал шашты. Малын орынсыз жұмсады, шығынға батты. Малы аз. Кедей-кепшік, тұрмысы нашарлар. Малы дауға кетті. Шешілуі қиын дауды, өз пайдасына шештіру үшін биге ақы төледі, мал берді. Малым екеу болсын. #тілексөз. Дүниемүлкім көбейсін, дәулет айналсын. Малына меншік қоспады. Малына ортақ қылмады, басы бүтін берді. Малын жеді. Еңбегін жеді, қанады. Малын құрбан етті. Бар малын сойды, сыйсияпат көрсетті. Малын талады. Малын талантаражға түсірді. Малың базарлы, ұлың назарлы болсын. #жергілікті сөз. #тілексөз. Дәулетті, әулетті бол деген мағынада айтылатын #тілексөз. Малы өрісте. Шаруасы жайлы, малы бағулы, уайымы аз деген мағынада. Малы таусылды. Жиған малы ортайды, азайды. Мал iздедi. а) Байлыққа құмартты. ә) Табыс тапты, еңбек қылды. Мал іздеу. а) Жоқ іздеу, өрістен үйге қайтпай қалған малды қарауға шығу. ә) Пайда көздеу, табыс көзін іздеу. Мал іші ғой. #жергілікті сөз. Пенде ғой.
|МАЛ = #етістік. 1. Затты сұйық заттың ішіне салып батыру. 2. Сүңгу, шомылу. 3. #ауыспалы мағына. Бір нәрсенің шамадан тыс көп болып жайылуы, қаптауы.