Қазақ тілінің түсіндірмелік сөздігі: БАС

Сөз: Қазақ тілі Орыс тілі Ағылшын тілі Іздеу

|БАС 1#омоним #зат есім. 1. #анатомиялық. Адамның не жануарлар денесінің кеудеден жоғарғы не алдыңғы қозғалмалы бөлігi. 2. Адамның, жанжануардың ауыз, көз, құлақ, мұрын, ми т.б. орналасқан дене мүшесi. 3. Кiсінің жеке дара өзi. 4. Малдың саны, тұяқ. 5. Әр алуан өсімдіктің жоғарғы жағы, ұшы. 6. Таудың, қырдың, дөңдөңестің ең биік жерi, жоғарғы шыңы, төбесi. 7. Өзеннің, бұлақтың басталған жерi, қайнар көзi. 8. Таяқтың, сойылдың т.б. заттың бір жақ шетi, ұшы. 9. Балта, пышақ, шот т.б. құралсайманның саптан төменгi жүзi бар жағы. 10. Аяқкиімнің ұшы, алдыңғы жақ бөлігi, тұмсығы. 11. #ауыспалы мағына. Заттың, бұйымның бөлшектерi, кесегi, орамасы. 12. #ауыспалы мағына. Мекентұрақты білдіретін сөздермен тіркескенде, маңы, жаны, қасы деген мағынаны білдіредi. 13. Әуелi, алғашқы. 14. Мезгілдің алғашқы кезi. 15. Белгілi бір iсамалдың ұйытқысы, себепкерi. 16. #ауыспалы мағына. Бас шы, жетекшi. 17. #ауыспалы мағына. Ақыл, ой, ес. 18. #ауыспалы мағына. Тағдыр, өткен өмір мағынасында. 19. Мемлекет, ел билігінің ең жоғарғы органы. 20. Негізгi, ұйытқы, басты. 21. Бiріншi тұрған, алғашқы. 22. Белгілi бір процестің басталуы. // Жетекшi, негізгi, ең жоғарғы. 23. діни. Рәкәт, бір отырыс (намаз). Бас адамдар. #көнерген сөз. Жасы үлкен, көргенi көп, тәжірибесi мол, қандай да бір шараны өткізуде жөн сілтеп, жол көрсететін адамдар. Бас айналарлықтай. Өте биік, өте жоғары, өте күштi. Бас айналды. а ) Жағымсыз ащы, өткір иістен, ауа жетпеуден тыныстың тарылуы, миға оттегi тасымалдау қызметінің бұзылуынан ағзаның әлсіреуi. ә ) Еліттi, еркінен айрылды. б ) Мақтанды, масаттанды. Бас айналу. Бас тан, мидан ауырған немесе зақым алған малдың өз бағытынан адасып, беталды жүруi, бір орында тұрып айнала беруi. Бас алды. а ) Өсімдік дән ала бастады, дәндедi, дән салды. ә ) Бастау алды, басталды. Бас алдырғы. Ынтымақтық, ауызбіршілік. Бас алқа. #тарихи. Кесімдi пікір, шешушi сөздi айтатын төрешілер кеңесi. Бас алмады. а ) Жанжануардың жемшөптi бас көтермей құныға жеуi. ә ) Беріліп iстедi, бас көтермедi, бар зейінін салды, алаңдамады. б ) Салыну, шыға алмау. Бас аман. Есен-сау, сауса ламат. Бас амандады. Өз басын күйттедi, қорғалақтады. Бас араздық. Екi адамның, я екi жақ жіктің арасындағы дүрдараздық, өкпе, реніш. Бас арқан. #этнографиялық. Киіз үйдi желден, дауылдан сақтау үшін, кереге басын, туыр лық ты бастыра орап, қазыққа байлайтын бау, қыл арқан. Бас арық. Жанжаққа су тарататын үлкен су жолы. Бас Ассамблея. қоғ. Бiріккен Ұлттар ұйымының басты органдарының бірi. Бас асау. а ) Басына жүген-ноқта кидіртпейтін тарпаң мінез (жылқы). ә ) Өр, анаумынауға бірден көне салмайтын. Бас асаулық. Өр көкіректік, кеуделілік, паңдық. Бас ат. Еншіге берілген малдың iшіндегi ең мықтысы, асыл тұқымды жылқы. Бас [ дән ] ату. Өсімдіктің дән жаруы. Бас [ бет ] ауған жақ. Қайда болса сонда; беталды, бағдарсыз. Бас ауру. #медициналық. Қан тамырларының қызметi бұзылып, миға қанның жөндi бармауынан, сондай-ақ жүйке аурулары, ағзаның жалпы күйінің нашарлауы т.б. сырқаттарға байланысты туындайтын бастың сырқырап, солқылдап, тырысып ауруы. Бас ауыртты. а ) Бос сөйлеп немесе шулап мазаны алды, мезi қылды. ә ) Босқа уақыт өткіздi, әуре болды. Бас ашылар дулығадан. #поэтикалық. Соғыссыз, бейбіт заман туар, жау жеңілер деген мағынада. Бас әріп. #лингвистикалық. Жазба мәтінде сөйлемнің басталғанын, сөздің жалқы есім екенін білдіретін қызметi бар әріптің үлкен түрi. Бас [ басын оққа ] байлады. Қауіпқатерден тайсалмай, өлімге, қиыншылыққа бел буды, басын тіктi. Бас бақты. а ) Сақтанды, қорғанды; көрінбей жасырынды. ә ) Ақырындап көрдi, паналады. Бас балуан. Жиынтойда күреске түсетін балуандардың ең мықтысы, біріншi балуан. Бас бармағын [ қолын ] шығарды. #экспрессивті. Боқты аларсың дегенді аңғарту үшін ишарат жасады. Бас бармақ. а ) Қол басында бес саусақтың төртеуінен бөлек, қарама-қарсы орналасқан саусақтың аты, ең жуан, біріншi саусақ атауы. ә ) #этнографиялық. Балалардың «Қуырмаш» ойынындағы бес саусақтың біріншісінің аты. Бас бармақтай. Бармақтың үлкендігіндей. Бас бау. #этнографиялық. Басбау (Туырлықтың, үзіктің жоғарғы бауы). Бас бау. Басбау. (киіз үй бауының ең үлкен жалпақ бауы, басқұр). Бас бәйге. Әртүрлi сайыстарда топ тан озғанға берілетін біріншi жүлде. Бас бердi. Жанын қиды, жанын пида еттi. Бас бермедi. Ырқына жүрмедi, мойынсынбады. Бас билік. Жеке бас еріктілігi. Бас болды. Топты басқарды, бір нәрсеге жетекшілік еттi, басшылық көрсеттi. Бас бостандығы. Адамның жеке басының еркіндігi, дербестігi, еріктілігi. Бас бостан дығынан [ еркінен ] айырды. Бас бостандығын жойды, тұтқындады, жазалау үшін қамауға алды. Бас бостандығынан айыру. #заң. Адамды жа саған қылмысы үшін бас еркінен айырып, түр меге жабу, соттау, жазаға тарту. Бас бостандығынан айыру орындары. #заң. Сот үкімімен қылмысты адамдардың жазасын өтей тін мемлекеттік мекемелер. Бас бостан дығынан айырылды. Сотталды, түрмеге түстi. Бас бухгалтер. Бас есепшi. Бас бұрды. Тайды, iстемедi, тілін алмады, бас тартты. Бас бұрғызды. Бас тарттырды. Бас білдi. Мiніске үйретілдi. Бас білдірдi. Асауды үйреттi, көндірдi. Бас білмейтін. а ) Асау, мініске үйре тілмеген. ә ) Әлi жөн, бағыт біле, үйрене қоймаған. Бас газет. Ең кең таралымды ресми баспа органы. Бас дәрігер. Емхана, сауықтыру орындарындағы жетекшi дәрігер. Бас десең, құлақ дейдi. Сөздің байы бына бармайды. Бас директор. Көп салалы фирманың атқарушы органының лауазымды адамы. Бас домбыра. Үш iшектi, жуан дауысты оркестрде қолданылатын домбыра. Бас екеу болмай, мал екеу болмас. Дәулет, байлық, жақ сы тұрмыс отбасылы болған адамға үйіріледі деген мағынада. Бас еркi. #сөйлеу. Бас бостандығы. Бас еркінен айыру. #заң. Бас бостандығынан айыру, соттау. Бас есепшi. Есеп-қисап, бухгалтерия iстерінің негізi, үлкен маманы, бас бухгалтер. Бас ескек. Қайықтың алдыңғы ескегi. Бас жағы. а ) Ұшы, аузы. ә ) Жоғарысы, төбесi, басының тұсы. Бас жазар. #сөйлеу. Мастықты тарату үшін ішетін ішімдік. Бас жазды. #сөйлеу. Мастықты тарату үшін ішімдік ішті. Бас жарды. а ) Өсімдік пісіп жетілдi. ә ) Басына жарақат түсірдi, зақымдады. Бас жару. #ботаникалық. Өсімдіктің бой көтеріп жетілуі. Бас жарылса бөрік iшінде. Жабулы қазан жабулы қалды, жария болмады. Бас жарып, көз шыға рып барады. Тентектік жасап, дегенге көнбедi, ешкімдi тыңдамай өз дегенін iстедi. Бас желкен. Қайықтағы желкендердің iшіндегi ең үлкенi. Бас желілілер. #зат есім. #зоологиялық. <лат. Сephаlосhоr dаta> Бас хордалылар. Желілілер типi бассүйексіздер тармағының жалғыз класы. Бас жоқ, көз жоқ. Еш нәрсеге қарамай, бірден. Бас жұмыс. #жергілікті сөз. Адамның жұмыс орнындағы құжаттары жинақталып сақталатын негізгi iс қағазы, жеке құ жаттары, iспарақтары. Бас жүлде. Әртүрлi жарыста, сайыстарда озып шыққан жеңімпазға берілетін сыйлықтың ең үлкенi, бас бәйге. Бас жібi жоқ өгіздей. Өзін ешбір шектеусіз, еркін ұстау, бассыздыққа жол беру. Бас жіп. #жергілікті сөз. а ) Егін жанымен су жүретін кішi арық. ә ) Сиырдың екі мүйізіне айқастырып байлап, екінші ұшын қазыққа орайтын жіп. Бас зоотехник. Шаруашылықтағы басты мал ма маны. Бас игіздi. Тәуелді етті, бағындырды. Бас идi. паралингв. а ) Танығанын, сыйлағанын білдіріп, амандасар алдында басын төмен шұлғып, иетін қимылишарат. ә ) Тағзым етті, тәжім қылды. б ) Сауға, қорғаныш сұрарда, кешірім тілегенде аяғын құшып, жалбарынуды білдіретін қимылишарат. в) Өнерпаздың көрермендердің көрсеткен қошеметіне, құрметі не ілтипат білдіруін басын иіп, оң қолын кеудесіне қойып көрсететін қимылишараты. г ) Бағынды, тізе бүкті, мойынсынды. Бас ие. Ел әкімі, ел билеуші, ақса қал. Бас изедi. а ) Басын арыбері шұлғып мақұл дауды, құптауды, қостауды, келісуді білдіретін қимыл ишарат жасады. ә ) Сәлем беруді, аман дасуды, басқаның сәлеміне жауап беруді білдіретін басын шұлғу қимыл ишаратын жасады. б ) #жағымсыз. Немқұрайлы амандасуды неме се аман дасуға елеу сіз жауап беруді білдіретін қимыл ишара тын жасады. в) Басқаның сөзін тыңдап отырғанын көрсету үшін басын шұлғып мақұлдауды білдіретін қимыл ишарат жасады. г ) Бас шұлғу арқылы құп болады, айтқаның болсын, ләббай деп біреудің айтқанын орындауға дайын екенін білдіретін қимыл ишаратын жаса ды. Бас изестi. Келісіп, құптағанын білдіріп, бастарын шұлғысты. Бас инженер. Мекеменің, кәсіпорын, зауыт тың басшы қызметін атқаруға та ғайындала алатын аға инженерден жоғары тех ника саласындағы жоғары білімді маманның қызметтік лауазымы. Бас квант саны. #химиялық. Квантты жүйенің жалпы энергиясын анық тай тын квант саны. Бас кезi. Басталуы, алғаш қыда. Бас кейіпкер. Көркем шығармадағы негізгi кейіпкер, қаһарман. Бас кекесi. #жергілікті сөз. Араздық, бас кегi. Бас келісім. Екi жақ арасындағы негізгi шарт, бас құжат. Бас кеспек болса да, тіл кеспек жоқ. Өлім жазасына кесілген адамға да соңғы сөзін (тілегін) айтуға рұқсат берілгенi жайында. Бас кестi. а ) Жап пай өлтірдi, қырып жойды, басып алды. Бас киіт. #этнографиялық. Құдаларды бастап барған үлкен адамға берілетін кәде. Бас командование. #әскери сөз. Соғыс кезінде бүкіл қарулы күштi басқарып отыратын жоғарғы әскери орын. Бас көрді. Ақылшы санады, басшы етті. Бас көрсеттi. а ) Кiріп шықты, көзге көріндi. ә ) Қарсылық білдірдi. Бас көтерген. Қарсы шыққан, наразылық білдірген адам. Бас көтердi. а ) Орнынан тұрды, ұйқыдан оянды. ә ) Төмен шұқшиған, төмен қараған бетін берi қаратты, кеудесін тіктедi. б ) Бiр нәрсеге наразылық білдіріп, қарсылық көрсеттi. в) Егін өніп, жер бетіне шықты. г ) Аурудан жазыла бастады, тәуірлендi. г ) Аурудан жазыла бастады, тәуірлендi. Бас көтерерi. а ) Елдің, ауылдың қолынан iс келерi, басшылық ете алары, ақылшысы. ә ) Отбасындағы жақындарына қамқорлық жасай ала тын еңбекке жарайтын ересек жан, азамат. Бас көтермеді. Бас алмады, тыным таппады. Бас көтертпедi. Мұршасынкелтірмедi. Бас көше. Негізгi, үлкен, орталық көше, даңғыл. Бас кілем. Берілетін жасаудың, сыйлықтың ең ба ғалысы, құндысы. Бас қайғы. Өз басының уайы мы, мұңы. Басқа зар болды. Баласы жоқ, өсіпөнбеген. Бас қайғы. Өз басының уайымы, мұңы. Басқа келдi. Ойға келдi, еске түстi. Басқакөзге [ баскөзге қарамай ] төпеледi. Жұдырықтың астына алды, сабады. Басқа кірмедi [ кірген емес ]. Миына қонды (қонбады, ойына кел медi). Басқа қысым түстi. Зорлық, зомбылыққа ұшырады. Бас қала [ орда ]. Бiр елдің негізгi, орта лық қаласы, астанасы. Бас қалқа. Отба сындағы бас көтерер адам. Бас қамдады. Өзін қорғады, бас сауғалады. Бас қамы. Жеке бастың мүддесi. Бас қамын ойлады. Өз жағдайының қамын жеді. Басқа [ Құдай басқа ] салды. – Ба сына ауыртпалық түстi, тағдыр тәлкегіне түстi. Басқа тептi. Бағаламады, өзінен қуды. Бас қатты. Даң болды, не iстерін білмей, миы қатты. Басқа түссе. Жолыңа, тағдырыңа кез дессе деген мағынада. Басқа түссе баспақ #шылау. Адам қандай қиындыққа да көнедi. Бас қа тырарлық. Түсінуге қиын, ауыр, күрделi. Бас қа тырғыш. Миды ашытатын, мылжың, бас ауыр татын. Бас қатырды. Басты ауыртты, миды ашытты, ығыр қылды. Басқа ұрған танадай [ балықтай ] болды. Не iстерге білмей есеңгіредi, мәңгірдi. Бас қаһарман. әдеб. Әдеби шы ғармалардың негізi, басты кейіпкерi. Басқа ша уып, төске өрмеледi [ өрмеледi ]. Астамдық жа сады, көкірек кердi. Басқа шығу. Төбеде ойнау, басыну. Басқа шықты. #сөйлеу. Ішімдік бірден басын айналдырды. Басқа iс түстi. Ауыртпалыққа душар болды. Бас қиды [ тіктi ]. Жанын пида, құрбан еттi; нар тәуекел еттi, саудаға салды. Бас қобыз. Оркестрге лайықталған, ең жуан дыбысты үлкен қобыз. Бас қойды. а ) Жа патармағай тап бердi, лап бердi. ә ) Басынды, менсінбедi. б ) Жат ты. Бас қойысты. Үнсіз iшістi, сімірістi. Бас қолбасшы. #әскери сөз. Мемлекеттің әскер iсін, қарулы күштерін басқаратын ең жоғары лауазым иесi. Бас қосты. а ) Бiр жерге жиналды, топталып мәжіліс құрды. ә ) Бiріктi, ұйымдасты. б ) Үйлендi, отбасын құрды. Бас құда. #этнографиялық. Құда түсушi жақтың iшіндегi сөз ұстаушысы; негізгi үлкен құда. Бас құрады. а ) Бi ріктi, жиналды. ә ) Үйлендi. Бас құрасты. Жиы лысты, біріктi. Бас құрмалдық. Бiр адамның, iстің жолына басын да, жанын да садаға ету шілік. Бас қылды. Бiріншi қылды; басшы еттi. Бас мақала. Газетжурналдардың редакция аты нан берілетін не гіз гi, жетекшi мақаласы. Бас мама бие. Үйірдегi кексе бие, өрбіген, ұрпағы үйір де көп бие. Бас менеджер. #экономикалық. Мiндеттердi жолға қою, саясатты қалыптастыру үшін жоспарлау және ұйымдастыру, компа ния ны басқару және оған бақылау жасаумен бай ланысты мәселелер үшін жауап беретін басқарушы менеджер. Бас мердігер. Белгілi бір жұмысты аяқтап шығуды міндетіне алып, ке лісімге отырған ең негізгi мердігер. Бас молда. #діни. Бас мүфти. Бас нүкте. #геометриялық. Сызықтың басталатын жерi, басы. Бас пайда. Жеке мүдде нің пайдасы, қара бастың қамы. Бас паналат ты. Бiреуге қол ұшын беріп көмектестi, үйіне қондырып, қамқорлық жасады. Бас прокурату ра. Мемлекеттік заңдардың мүлтіксіз орындалуын қадағалайтын ең жоғарғы орган. Бас прокурор. #заң. Прокуратура органының жоғары лауазымды қызметкері. Бас редактор. Баспа, газет пен журнал редакцияларында, радиотелеарналарда, көп томды басылымдар (сөздіктер, анықтамалықтар, энциклопедиялар) шығаратын ұжымдаәдебишығармашылық, өндірістік ұйымдастырушы лық жұмыстарды бас қаратын лауазымды қызметкер. Бас сақинасы. #медициналық. <франц. mіgrаіne> Бас сүйегінің бір жар тысы ауыратын, ұстамалы ауру түрi. Бас салды. а ) Егін дәндене бастады. ә ) Кенеттен, тұтқиылдан құшақтай алды. Бас санитарлық дәрігер. Ең жоғарғы, лауазымды санитарлық дәрігер. Бас сардар #тарихи. Негізгi әскери адам, бас қолбасшының оң қолы. Бас сауғалады. Қара басының қамын, амандығын ойлап қана қорғанды, жеке басын қорғады; басын алып қашты. Бас сауым. Биенің ертеңгi, біріншi сауымы. Бас сәулетшi. Қандай да бір құрылыс нысанының сәулетіне толық жауап беретін кәсіби біліктілік дәрежесі жоғары сәулетші маман. Бас сұғу. Кiру, ену. Бас сұқпады [ сұққан емес ]. а ) Кіріп көрмеді, бармады. ә ) Араласпау, килікпеу. Бас сұқты. а ) Үйге кірдi, бір жерге барып аялдады. ә ) Бiреудің iсіне араласты. Бас сүйек. #анатомиялық. <лат. crаnіum> Адамның, омыртқалы жануарлардың басының қаңқасы. Бас сүйек. #анатомиялық. Адамның, жанжануарлардың қаңқасының ең жоғарғы бөлігi. Бас сүйескен. Әбден үйреніскен, сыр алысқан, бірбіріне етене жақын, туыстай болып кеткен. Бас табақ. #этнографиялық. Қадірлi, төрде отырған қонаққа тартылатын ең сыйлы мүшел табақ. Баста билік қалмады. Еркінен айырылды, өзгенің де генімен жүрдi. Бастан асты. Шамадан тыс көбейдi, артты. Бастан ерік кеттi. Тәуелдi болды, бағынышты халге түстi. Бастан жыға қисайды. Дәуренi өттi, дәулетi таусылды, мүсәпір күй кешіп, кедейлендi. Бастан кешкен. Адамның басына түскен жағдай, басынан өткен, болған оқиғалар, өмірi (хикаялар). Бастан кешірдi. Көрдi, куә болды, өз басынан өткіздi. Бастан құлақ садаға. Кеткен шығынын садақа қылып, аман қалғанына Құдайға шүкірлік ететін кезде қолданылатын сөз; Бастың амандығын сұра, бас аман болса, бәрi түгел деген мағынада. Бастан өттi [ өткердi ]. Бастан кешірдi, көрдi. Бастан сырық түспедi. Қорлық, азап көп көрді. Бас тартты. а ) #этнографиялық. Сойылған қойдың басын қонақтардың iшіндегi сыйлы, қызметi, жасы үлкен ақсақалына бас табақтың сыртында беру. ә ) Белгілi бір iстi орындауға көнбедi, қарсылық білдірдi, бір ойға, пікірге қосылмады. Бастарын пайға тікті. #жергілікті сөз. Тәуекелге бел байлап, өздерін өлімге қиды. Бас терапевт. #медициналық. Белгілi бір медициналық мекемедегi терапев тердің негізгісi, үлкенi, басшысы. Бас терісi келіспеген. а ) Бетәлпетi, пішінi келіссіз, ұсқынсыз, сиықсыз болды. ә ) Бiр нәрсеге реніш білдіріп, қабақ түйдi, ренжідi. Бас терісi сал бырады. Ұнжырғасы түстi. Бас төреші. Ең не гізгі төреші, бас судья. Басты қорлады. Адамды қорлады, төмендеттi, қадірін білмедi, тоздырды, аздырды. Басты тұлға. Негізгі күш, таяныш. Бас тігу. Нар тәуекел етіп, жанын пида қылды, жанқиярлық көрсеттi. Бас [ ұлы, қасқа ] тоғыз. #этнографиялық. Түйе бастаған тоғыз (түйе, құлынды бие, қос ат; жамбы, жағалы киім, тұтас құндыз, қылыш т.б.). Бас ұрды. а ) Құлдық ұрып, аяғына жығылды, дегеніне көндi, жалынып жалбарынды. ә ) Жеңіліс тапты, бағынды. Бас хатшы. #ресми. Секретариатты басқаратын ең негізгi лауа зымды немесе сайламалы тұлға. Бас шайқады. а ) Басын оңға, солға қозғап, жоқ деген белгі, ишарат білдірді, келіспеушілік көрсетті. ә ) Ба сын арыбері қозғап, бір нәрсеге таңданғандық қимыл ишаратын білдірді. Бас штаб. #әскери сөз. Мем лекеттің қарулы күштерін басқарушы негізгi орган. Бас шұлғу. а ) паралингв. Біреудің сөзін мақұлдағанын көрсетіп басын изеп, қимылишарат білдіру. ә ) Мақұлдау, келісу, мойындау. Бас шұлғыды. «мә» деп қарсыласты, сөзден есесін жібермедi. ә ) Артық сөздi көтермедi, болмашыға шатақ шығарып ренжитін болды. Басынан сырық [ таяқ, тоқпақ ] кетпедi. Қысым көріп, таяқ жедi, аяқ асты болды. Басынан таяқ арылмады. а ) Ұрыпсоғудан көз ашпады көрген күнi – осы. ә ) Қорлық, зорлықтан көз ашпады. Басынан [ төбесінен ] төмен қарай алтын құйды. Олжаға қарық қыл ды, белшесінен батырды, жарылқады. Басы на ойнады. Жәбір көрсеттi, зорлық-зомбылық жасады. Басына ойран түсті. Зобалаң туды, қиыншылық келді. Басына оқу қонбады. Миына сабақ кірмеді, оқығанын түсінбеді, оқуға шорқақ болды. Басына пәле [ болды ] тіледі. Пәлежа ланы қалады, даужанжалға ұшырады. Басын арашалады. Өз басын қорғады, жанына сауға тіледi. Басын арашалау. Қорғау, ақтау. Басын [ бойын ] аршыды. Айыптан, кінәдан ақталды, бойын аулақ салды. Басына су құйылды. Жоқ қылды, түгестi, тауысты. Басына тас тидi. Қиыншылық, кедергi, ойлағанындай болмаған жағдай көрдi. Басына тептi. а ) Қадіріне жетпедi, бағаламады. ә ) Ішімдік бірден басын айналдырды. Басына тидi. Опық жедi, соққы көрдi. Басына [ бұлт ] төндi. Жаманшылық үйірілдi, қайғы-қасірет келдi. Басына туған күн. Болған жағдай, мүшкіл хал. Басына түнеттi. #мифологиялық. Бiр қиын шылық болғанда, тілегi орындалсын дегенде қай тыс болған әкешешесінің, туысының не атақ ты, аруақты болған кісінің зиратына қонып, құрбандық шалды. Басына үй тіктi. Отау тігіп, шаңырақ көтердi, үй болды. Басына шаққанда. Әрбіреуіне есептегенде, әрбіріне бөлгенде. Басын ашты. а ) Оқиға, iсәрекет басталмай тұрып, келісіп алды. ә ) Бiр нәрсенi айқындап алды, анықтады. б ) #тарихи. Әйелдің басына бостандық бердi. в) Себе бін түсіндірдi. Басына шырмау салды. Әуре ге түсірдi, бәлеге душар қылды. Басына iс салды. Басы бәлеге душар болып, қырсық шалды, қиындыққа, жалаға ұшы рады. Басына iс [ жағдай ] түстi. Қиыншы лыққа кез болды, пәле жабысты. Басын базарға салды [ басы саудаға түстi ]. а ) Сөзге iліктi, дауға қалды. ә ) Әуреге салды. Басын байлады. а ) Бе лін бекем буды, өлімге өзін тіктi. ә ) Отасты, қол ұстасты. Басын бақты. Өзінөзi қорғады, өзін ойлады, өзіне қарады. Басын бәйгеге тіктi. Ба ғын сынады, неге болса да шыдауға тәуекел қылды, бел буды. Басын бәлеге батырды. Пәлежалаға ұрындырды. Басын бердi. а ) Неден болса да тайынбады, жанын пида қылды. ә ) Өтеуін, төлеуін бердi, құнын төледi. Басын бұйдаға [ жүгенге, ноқтаға ] сұқты. Өз ықтиярынсыз, бi-реудің айтқанымен жүрдi, еркін біреуге билеттi. Басын бұлт алды. Қиын-қыстау жағдайға душар болды, басқа iс түстi. Басын біріктірдi. а ) Топтастырды, жинады, қосты. ә ) Ортақ идея, ортақ мақсат үшін ұйым дасты. Басын біріктіру. а ) Қамыр илеп, тындырып қою. ә ) Бiр топқа жинап, тұтас бүтінге айналдыру, ұйым дастырып басқару. Басында дәуренi тұрғанда. Дегенi болып, дәуренi жүріп тұрған кезде. Басында еркі бар. Ерікті, азат. Басында еркі жоқ. Жеке басының бостандығы жоқ. Басында мекен жоқ. Үйсіз-күйсіз, баспа насыз. Басында мінi болды. Өзi айыпты, жа зықты болды. Басында ноқта. Еріксіз, еркінен айырылған, тәуелді, біреудің бодауында. Басын дауға салды. Шатаққа ұрынды, пәлеге қалды. Басында үйi, бауырында қазаны бар [ жоқ ]. Ауқаты, дүниемүлкi, меншіктi жайкүйi, үйкүйi бар [ жоқ ]. Басын еңкейттi. Үлкен болса да, кішірейдi. Басын жалматты, өлтірді, көзін құртты. Басын жалмау. Түбіне жету, көзін құрту. Басын [ маңдайын ] жарды. Ұрыпсоқты, бытшытын шығарды, қол жұмсады, күш көрсетті. Басын жарып, көзін шығарды. Бiр нәрсенің әлекшәлегін шығарды. Басын жастыққа тигізді. Ұйықтады, көзінің шырымын алды. Басын жерге салды. Еш нәрсе дей алмады, үндемей қалды, төмен қарады. Басын жерден жұлып алды. Басын кенет көтерді. Басын жиды. Бiріктірдi, құрап, ел қылды. Басын жойды [ жұтты, жалмады ]. Өлтірдi, жоқ қылды, түбіне жеттi, құртты. Басын ию. а ) Тағзым ету, иіліп құрмет көрсету ишаратын жасау. ә ) Құр меттеу, сыйлау, сөзсіз мойындау. Басын кекең еткізді. Басын кегжеңдетті, кекеңдетті. Басын кекжек еткізді. #сөйлеу. Басын кегжең еткізді. Басын кекжең еткізді [ етті ] #сөйлеу. Басын кег жең еткізді (басын оқыс көтеріп алды, артқа қа рай сілкіп тастады, кекшеңдеді). Басын кекжитіп байлау. Малды тұқыртып байлау кезінде арасында дем алдыру үшін, суыту мақса тымен қолданылатын байлау тәсілi. Басын кепілге салса да. Қайтсе де, соңғы мүмкіндігін пайда ланса да. Басын кессе де, шындықпен кеттi [ өлдi ]. Турашыл, әділ болды, шындықтан тай мады. Басын кесу жазасы. #тарихи. Ауыр қылмыс жасаған адамның басын қылышпен, балтамен кесу. Басын көрге сүйреді. Қиыншылыққа душар қылды; құлдыратты; өлімге апарды. Ба сын көтере алмады. Қатты ауырып яки ауыр соққы көріп, орнынан тұра алмады. Басын күн шалғанда. Ісi оңға басып, бақыты жүріп тұр ғанда. Басын күн шалды. Басына бақыт қонды, дәуірледі. Басын қаздаң еткізді. Басын шұғыл көтерді. Басын қайттады. Басын алып қашты, бас аманын iздедi. Басын қайырды. а ) Істi ден детіп, игеріп тастады, біраз жұмысты тындырды. ә ) Бiраз жайды баяндады. Басын қақты. Басын мойнынан кестi. Басын қақшаң еткізді. Басын қақаң еткізіп көтеріп алды, қақшитты. Басын [ миын ] қатырды. Әуре қылды, қинады, миын ашытты. Басын қатерге тікті [ байлады ]. Өлімнен қорықпады, тәуекел етті. Басын [ шашын ] қасыды. Не істерін білмей, ойланып қалуды білдіретін қимыл ишаратын жасады. Басын қорғады. Жанын арашалады, бас амандығын сақтады. Басын қорғау. Арашалау, ара түсу. Басын қосты. Бiріктірдi, топтастырды, жинады. Басын қоярға жер таппады. Әбден қиналып, не iстерін білмедi, пана болар жер тап пай әуреге түстi. Басын қудай кестi. Мойнын жұлып алды, өлтірдi. Басын [ бас ] қусырды. Үйленді, отбасын құрды. Басын құрады. Бiріктірдi, жинады. Басын құрбан қылды. Өзге адам үшін өз басын өлімге тіктi, жанын пида еттi. Басын құшты. а ) Құшақтап төсіне басты. ә ) Кебін кидi. Басын қылтитты. а ) Басының бір шетін ғана көрсеттi. ә ) Бүршік жарды. Басын оңға қаратты. діни. Дүниеден озғалы жатқан адамның иманын үйіру үшін бетін құбылаға бұрды. Басын сау сақтау. Аман қалу, амандығын ең алдымен ойлау. Басын сыйлады. Үлкендігін ескердi, жасын құрметтедi. Басын тауға да, тасқа да соқты [ ұрды ]. Ойға да, қырға да жү гіріп әуре-сарсаң болды, дағдарды. Басын төмен салды. Бетіне қарай алмады, жерге қарап қалды. Басын төрге сүйредi. Абыройын асырды, жақсы атағын шығарды, даңқын асырды. Басын тұқыртып байлау. Қашқақтап ұстатпайтын малдың басын бір аяғына емес, екi аяғына тұ қыртып (басын еңкейтіп қазыққа байлап) отқа қоятын байлау тәсілi. Басын тігу. Өзін өлімге қию, құрбан ету. Басын тіктi. Өзін өлімге қиды, жанын құрбан еттi. Басын шайқады. а ) Таң ғалғанда, бір нәрсенің сырын білмей күмәнданғанда, қайран қалғанда, «жоқ» дегенде басын екi жаққа кезек-кезек шайқап білдіретін ымиша рат. ә ) Құптамады, бас тартты. Басын шал ды. а ) Тиіпқашып ананы бір, мынаны бір айт ты. ә ) Мал сойды. Басын [ сау басын ] шаталады. Пәлеге ұрынды, дауға қалды. Басын шарға сал ды. Даужанжалға ұрынды, пәлеге ұшырады. Басын шатты. Қырсыққа душар еттi, әуреге түстi, дауға қалды, кесірін тигіздi. Басын шұлғыды [ изедi ]. Мақұлдады, құптады. Басын [ шекесін ] шыңылдатты. Ауыр ой мазасын кетірді, мыңдыңын шығарды. Басын шырмады. Сиқырлады, дуалады, басын айналдырды. Басының дымы кеппеген, өмірден көргентүйгені аз, өмірге жеңіл-желпі қарайтын. Басының сада ғасы. Басы аман қалғанына риза болу. Басының сақинасы бар. Бас ауруы бар. Басын iске бағыштады. Бiр iстi жүзеге асыруға бел буды, өзін iске арнады. Басыңа көрінгір! #қарғыс сөз. Бар бәле өзіңе болсын! Жамандық өз басыңа келсін деген мағынада айтылатын қарғыс сөз. Басыңа не жеттi [ күн туды ]. Соншама не болды деген мағынада айтылатын сөзқолданыс. Басың қалғыр! #қарғыс сөз. Бiр нәрсенің жолында өлгір, қараң қалғыр! Басы о дүниеге байланды. О дүниелік болды, қайтыс болды. Басы піспедi. Қарама-қарсы көзқарастағы адамдар ешбір тіл табыса алмады, бірін-бірi түсінбедi. Басы салбырады. Еңсесi түстi, жүнi жығылды, тұнжырады. Басы сандалды. Басы қаңғырды, дал болды, есі шықты. Басы [ қара басы ] сау. Аман-есен, тыныштықта. Басы сотқа айналды. Қылмысты болды, басына iс түстi. Басы сотқа байланды. Жауапқа тартылды, сотталды. Басы сынды. Басы қатты ауырды. Басы тауға да, тасқа да ұрыл ды. Қиыншылық, азап көрді. Басы таудай, аяғы қылдай. Басы әжептәуір жақсы болып, аяғы сұйылып кеттi. Басы тең. Артықкемi жоқ, бірбіріне сай. Басы түйістi. Бiр жерге жиналды, кездестi, жолықты. Басы шатаққа iліндi. Шатылды, даудамайға қалды. Басы шатасты. Қателестi, алжасты, бір iске кіріптар болды. Басы шырғалаңға түсті. Басына іс түсті, бір пәлеге кезікті.
|БАС 2#омоним [ #итальян тілі. bаsso ] зате с. #музыкалық. 1. Ер адамның ең төменгi жуан даусы. 2. Ең жуан дауысты әншi. 3. Төмен тембрлi үрлемелi сазды жез аспап.
|БАС 3#омоним = #етістік. 1. Қозғалып жүру, адымдау. 2. Жел ұшырып кетпес үшін жеңіл нәрселердің үстін ағаш, темір сияқты салмақты нәрселермен басып қою. 3. Бiр нәрсенің үстіне күш түсіріп жаншу, таптау, мыжу. 4. Бiр нәрсенi ұстап, жібермеу. 4. Кiтап, газет, журналды баспадан шығару. 5. Жүктi, әртүрлi заттарды көлікке тиеу. 6. Түгелдей басып қалу, жабу. 7. Көбею, молаю, қаптау. 8. Бiр нәрсенi үстi-үстіне қарқындата түсу, үдете түсу. 9. Салмағы артық түсу. 10. Күйдіру, қару, белгi немесе таңбасын салу. 11. Азайтыңқырау, бәсеңдету, төмендету. 12. Отырған орнынан табу, үстінен түсу. 13. Дәндi дақылды қауызынан, сабағынан бөлу, дәнін ажырату; бастыру. 14. Күшпен жеңіп, бағындыру. 15. #ауыспалы мағына. Бiр нәрсенің күшін, уытын қайтару, бәсеңдету. 16. #ауыспалы мағына. Тоқтату, өршітпеу. 17. Мылтықтың шүріппесін немесе басқа да заттардың басқыштарын қолмен, аяқпен қозғалысқа түсіру. Басқан аяғы кейін кетсін! #қарғыс сөз. Ісі оңбасын, қырсықкесір арылмасын! Басқан аяғы [ жүрісі, қадамы ] санаулы. қстеген iсi, әрекетi аңдуда, есепке алынуда, тексеруде. Басқан жерінен шөп шықпасын. #қарғыс сөз. ісі оңбасын, қырсықкесір арылмасын! Басқан iз. Өткен өмір, бастан кешкен іс-әрекет. Басқан iзде белгi жоқ. Өткен өмір белгісіз, iзтүзсіз. Басқан iзін аңдыды [ санады ]. Не iстеп, не қойғанын қалт жібермей бақылады, назардан тыс қалдырмады. Басқан iзін білдірмедi. Түк білдірмедi: iсәрекетін айламен жасырды, сездірмедi. Басқан [ басып кеткен ] ізіне теңгермейді. Теңі емес, оның қасында түк емес, оған айырбастамайды. Басқан ізіне тұрмайды. Теңі емес, теңеуге жарамайды. Басқан iзіне [ жеріне ] шөп шықпайды. Ниетi теріс, қу, арам. Басқан ізім артымда қалсын. Әзіл, қалжың түрінде өтірік қарғағанда айтылады. Басқан ізіне тең келмейді. Теңі емес; оның қасында түк емес, оған айырбастамайды. Басқан ізін көгертті. Жүрген жері береке болды, ісі оңға басты. Бас салды. а ) Алайбұлайға қаратпай шап беріп ұстады. ә ) Кенеттен, бір ден иелендi, бағындырды. б ) Құшақтай алды. в) Жабысты,