Қазақ тілінің түсіндірмелік сөздігі: Аш

Сөз: Қазақ тілі Орыс тілі Ағылшын тілі Іздеу

|АШ #сын есім. 1. Ас iшпеген, тамақ жемеген; тоқ емес. 2. Ішіп жемi жоқ, тамағы жетіспейтін, аштан-аш. // Көп уақыт тамақ жемей, титықтаған адам. 3. #ауыспалы мағына. Ашық, лыпасыз. 4. #ауыспалы мағына. Ашаң, нәзік, арық, жұқалаң. Аш арыстандай ыңыранды. Ашу қысып, күңірендi, күйзелдi. Аш бақадай жабысты. Қатты жабысып, айырылмады. Аш бәледен қаш бәле. #сөйлеу. Шатаққұмар, жанжалқой адамдардан, пәледен аулақ жүр, оларға жолама, бастан құлақ садаға. Аш бел. Қыпша бел, нәзік бел. Аш беттi. Жақ етi солыңқы, қушық беттi. Аш болды. а ) Ашаршылық көрдi, аш жүрдi. ә ) #жергілікті сөз. Дәндi дақылдың дәнi толыспады. Аш бөрi. Неден болса да тайынбайтын, ашынған. Аш бөрідей. Жалақтаған, аласұрған, құныға ауыз салған. Аш бөрідей алақтап [ жалаңдап, жортып, жалақтап ]. Аласұрып, қызылкөзденіп. Аш бөрідей тидi [ бас салды, талады ]. Тас-талқан еттi, бытшытын шығарды. Аш бүйір [ мықын ]. а ) Ішi қусырылған, тартыңқы бүйір. ә ) Малдың сербек сүйегінің алдындағы ойыс бөлігi. Аш бүйірін тойғызды. Кемкетігін, жетпегенін толтырды. Аш иттей жалаңдады. Аранын ашты, еш нәрседен тайынбайтынын білдірді. Аш иттің артын [ көтін ] сұқ ит жалайды. #қарапайым сөз. Өзi мұқтаждық көріп жүргеннің нәрсесіне сұғанақтық жасайды, жарымағанға жармасады. Аш итше. #бейнелі сөзқолданыс. Түк көрмегендей жалаңдап, жапа-тармағай таласып. Аш кенедей [ жабысты, қадалды ]. Жолап кеткен жеріне жабыса кетіп айырылмайтын, қадалған жерінен қан алатын, талақтай жабысатын. Аш көмек. Пайдасыз жалаң жәрдем. Аш күзендей. #жағымсыз. Ащы дауыспен шаңқылдап. Аш күзендей бүгілді. #поэтикалық. а ) Әлі кетіп, бауырын жаза алмады. ә ) Қаншырдай қатып жарады. б ) Қайғы батып, құсалық көрді. Аш күзендей бүгілтті. Жанын азапқа салды, қинады, жапа шектірдi. Аш күзенше шақылдады. #бейнелі сөзқолданыс. Шаптығып бет бақтырмады, шабаланды. Аш қасқыр. #этнографиялық.#ойын. Кең, жазық жерде ойналатын, ойыншылар санына шек қойылмай, бір бала ойын жүргізушi болып, екіншi бала «аш қасқыр» болып белгіленетін балалардың ұлттық ойыны. Аш қасқырдай. Жалақтаған, қомағайланған, аранын ашқан. Аш қасқырдай [ бөрідей ] жалаңдады. Жалақтады, жалмаң қақты. Аш қатты. Өз малын өзінен аяды, iшіпжемедi. Аш құлақтан тыныш [ тиыш ] құлақ. Бiр нәрседен, бәледен аулақ, жайына жүру, қақсоқтан қашу. Аш құрсақ. Малдың санының алдындағы ойысы. Аш өзек [ құрсақ ]. а ) Ішi-бауыры. ә ) Тамақ iшпегендіктен талып, әлсіреген iшкi сарай. Аш өзегіне түстi. Әбден ашыққан адам iшкен асты көтере алмай әлсіреп қалды. Аш өзегін қарыды [ аш өзегi өртендi ]. Уайымға батты, қатты қайғырды, жаны ауырды, қайғыдан iшқұса болды. Аш өңдi. Арық келген, ашаң жүздi, қуқыл жүздi. Аш өңеш. Құныққан, қомағайланған. Аштан өлдi [ қатты ]. Тамақ iше алмай, ашығып өлдi, аштықтан мерт болды. Аштан өліп, көштен қалды. Күн көре алмады, ел қатарына iлесе алмады. Аштан өліп, көштен қалмайды. Дымсыз қалмайды, бір мәнісі табылар деген мағынада. Аш тидi. #мифологиялық. Көзi өткір, көзi тигіш, назаргер адамның жас балаға тілкөзi тидi. Аш тұмсық. Қомағайланған, аранын ашқан, құныққан. Аш үміт. #поэтикалық. Ойсырап орны толмай тұрған армантілек.
|АШ = #етістік. 1. Жабық тұрған, бекітілген нәрсенің есігін, бетін шалқайту, ашық қалыпқа келтіру. 2. Бiр нәрсенің бетінде, үстінде тұрған затты алып тастау. 3. Екi нәрсенің жігін, арасын ажыратып бөлу, арасын алшақтату. 4. Бүктелген нәрсенi жазу, жаймалап қою, бетін көрінетіндей ету. 5. Бекітілген құлып т.б. нәрсенi кілтпен немесе басқа нәрсемен бұрау. 6. #ауыспалы мағына. Бiр нәрсенің мәнжайын анықтап беру, айқындау, нақтылай түсу. 7. #ауыспалы мағына. Бiр нәрсенi тыңнан iздеп #табусөз. 8. #ауыспалы мағына. Құру, орнату, салу. 9. #ауыспалы мағына. Бiр нәрсенi толық сипаттап көркемдеп жеткізу. 10. #ауыспалы мағына. Жиналыс, митинг, тағы басқа iсшараны басқарып, бастап беру. Аша түстi. Ішкi сенімсіздігінен айырып, ойпікірін, әңгімесін айтатындай еттi. Ашса – алақанында, жұмса – жұдырығында [ жұмырығында ]. #сөйлеу. Еркінде, билігінде болды, билептөстедi, уысынан шығармады, айтқанына көндірдi. Ашып айтты. Анығын, турасын жасырмай айтты.