Kazakh explanatory dictionary: КӨК

Word: Kazakh Russian English Search

|КӨК 1#омоним #сын есім. 1. Ашық аспан тәрізді (түс). 2. Жасыл (түс). 3. #мифологиялық. Киелі көк Тәңірінің қасиетіне ие болған. 4. #этнографиялық. Байырғы қазақ қоғамында байдәулетті, ауқатты әлеуметтік топтың ерекшелеуші түсі көк түстен тігілген, көк түс тән болған. 5. Сыз, ылғалды, дымқыл. 6. Тайғақ, тайғанақ, мұз қатқан. // Көгеріп шыққан өсімдік, көк шөп. // жеміс-жидек, көкөніс. // Аспан, зеңгір. Көк азық. #малшаруашылық. Малдың жемі ретінде қолданылатын шөп. Көк айғырдың кісінеуі. #этнографиялық. Көктем мезгілінде күннің алғаш күркіреуі [ күннің күркіреуін ертедегі түсінік бойынша періштенің айқайы, найзағайды оның қуып жүріп атқан оғы деп түсінген; күннің алғаш күркіреуі қазақтар үшін жақсылықтың басы, яғни, жаңғырудың нышаны деп саналған ]. Көк ала. Ақ, қара немесе басқа түстермен көктің араласқан түстің түрі. Көк ала қойдай. Соққы жеп, денесіне таяқ өткен, дақ түскен. Көк ала қойдай етті [ қылды ]. Денесінің саутамтығын қалдырмай ұрды, әбден соққылады. Көк ала сақал болды. #жергілікті сөз. Егін сарғайып, пісе бастады. Көк ала торғайдай қылды. Ұрыпсоғып, денесін көгертті, бетәлпетіне дақ салды. Көк ала үйрек. #этнографиялық. Фольклорлық дәстүрде ақын мен жыраудың шығармашылық рухының бейнесі, кейде жебеушісі ретінде, дәстүрлі қазақы дүнетаным жүйесінде адмның жанының символы ретінде орныққан бейне. Көк ала шұбар. Көк пен ақ түстің араласып, әр жерінде дақ болып түскен, шұбарланған. Көк атыз болды. #жергілікті сөз. Атыздағы күріш дән алды. Көк базар. Көгөніс, жемісжидек сататын жер. Көк балауса. Көк шалғын. Көк барқын. Қою көк, қошқыл көк түстi. Көк бел. Бетін көк шалған, шөбi көгеріп шыға бастаған жалпақ кең асу. Көк белбеу. Бұл жерде көк шалғын, майса деген мағынада. Көк бөрі. а) #мифологиялық. Көне түркілердің тотемі болған киелі жыртқыш аң. ә) Үлкен арлан қасқыр. б) Қайсар батыл, азулы, адуынды, дегені болатын. Көк бурыл. а) Көкшіл тартқан, ағара бастаған. ә) Көкшіл түсті (ат, жылқы). Көк бұйра. а) Бұйралана біткен жасыл жапырақты. ә) Насыбайдың жақсы түрі. Көк гүлкекіре. #өсімдік. <лат. centаurea cуаnusl> Күрделігүлділертұқымдасына жататын, мамыр, қыркүйек айларында гүлдейтін, жемісі маусым, қазанда пісетін, биіктігі 25100 см бір жылдық шөптесін өсімдік. Көк дөнендей жүйрік көңіл. #поэтикалық. Адам ойының, санасының ұшқырлығы, жылдамдығы туралы айтылады. Көк жалын бүріктi. #поэтикалық. Оқты боратты, от шашты. Көк есек. Жұмсауға қолжаулық адам, көнбіс. Көк есекке теріс мінгізді. Масқара етті, әбүйірін түсірді, мазақ қылды. Көк есекпен саудасы жоқ. Ертеңгі күнімен ісі жоқ. Көк етік. #этнографиялық. Көксауырдан оюлап тіккен жеңіл, үшкір тұмсық етік. Көк етікті кездеспеді [ келмеді ], көн етіктіні көзге ілмеді [ менсінбеді, бармады ]. Ауқатты, сауаттысы кезікпеді, қарапайым адамды өзі місе тұтпады, керек қылмады, әдетте күйеуге шықпаған қызға айтылады. Көк жібек. #поэтикалық. Көк шөп, көгорай. Көк жібектей созылды. Жібек сияқты сусылдап толқынданды, ырғатылды. Көк зеңгір. Көкпеңбек, жап-жасыл. Көк итқонақ. #өсімдік. <лат. setаrіa vіrіdіs> Астық тұқымдасы итқонақ туысына жататын арамшөптің бір түрі. Көк кәріне ұшыра [ ұрын ]. #қарғыс сөз. Алла тағаланың қаһары келсін. Көкке ауыз ілікті [ тиді ]. Жерге шөп шығып, тойынар шақ келді. Көк қошқар. #діни. Құрбандыққа шалынатын еркек қой [ Құран кәрімдегі аңыз бойынша, Ыбырайым пайғамбарға түсінде ұлы Ысмайылды Алла тағала құрбандыққа шал деген аян берілді, Ысмайыл бұған әзір еді. Алла жолында әкесіне өзін құрбандыққа шалуға дайын екенін айтады. Осы сәтте өз құлдарының адал екеніне көзі жетіп, рақымы түскен Алла тағала құрбандыққа көктен еркек тоқты түсіреді. Содан бері Алла тағалаға бағыштап құрбандыққа еркек мал шалынатын болған ]. Көк қуалады. Мал жаңа шыққан көк шөпті іздеп, андыздап кетті. Көк құрақ. Сарғайып, қурамаған жас қамыс. Көк құс. #мифологиялық. Көктемді қанатына ілестіріп әкелетін Көк Тәңірінің құсы. Көк майдан. #поэтикалық. Айдын шалқар. Көк майса. Жасыл шалғынды шөбі мол, жайсаң жер. Көк малта. а) Малтаның қатып-семіп қалған түрі. ә) Көп сөйлейтін, көпірме, сөз құмар көбік ауыз. Көк малтасын езді. Көп сөйледі, мылжыңдады. Көк мөлдір. Өте тұнық, тап-таза. Көк мұзға отырғызды. Алдап, сан соқтырып кетті. Көк мүйізденді. Саусақ, алақан, табан т.б. терісі сүйелденіп қатты. Көк орды. Өмірден ерте кетті, өмірі қыршынынан қиылды. Көк сақал. Сақалына ақ түсе бастаған, орта жастағы ер адам. Көк сәуле. #физикалық. Жарықтың жеті түрлі түсінің бесінші реңі. Көк сәулелi. #физикалық. Жарықтың жеті түрлі түсінің бесінші реңіндегі сәулесі бар. Көк сең. Қатты тоң жер. Көк сеңгір. Биік шың. Көк соққыр. қарғыс. Құдай атқыр, жай түскір, Тәңір соққыр. Көк сұр. Көгісұры аралас, көкшілдеу сұрғылт. Көк тас. #этнографиялық. мифологиялық. Жержаһанның жаратылуы туралы көне аңыздағы жерді көтерген көк өгіз үсінде тұратын қасиетті, киелі тас [ аңыз бойынша көк тас наурыз айының тоғызыншы күні бір сәтке жұмсарады; осы сәтте оған пышақты сұғып жіберіп, қайта суырып алса, тас болып қатып қалады екен ]. Көк теңбіл. Әр жерінде көгі бар, көк сұр. Көк торғынға оранды. #бейнелі сөзқолданыс. Көк шықты, айнала жасыл түске енді. Көк ту. #этнографиялық. Ертедегі өлікті жөнелту, аза тұту ғұрпында төре тұқымына жататын қазақтар арасында орын алған қара тігу салтының бір атрибуты. Көк тұйғындай. Көк тұйғын секілді шапшаң қимылдау. Көк тұқыл. а) Таза қырынған, қырынғанда иегі көгіс тартқан. ә) Ештеңе шықпаған, көсе. Көк тігілгір! #қарғыс сөз. Көк соққыр, Құдай атқыр деген мағынадағы қолданыс. Көк шалғын. Қалың өскен биік шөп. Көк шираз. #жергілікті сөз. Көк түсті қаракөл елтірісі. Көк шұбар. Әр жерінде көкшіл дағы бар. Көк шыбықтай солқылдады [ иілді ]. Көк шыбық секілді жіңішке, майысты, иілді. Көк шымшықтай [ етіп, қылып ]сабады. Көкпеңбек дақ түскенше ұрыпсоқты. Көкжал бөрi. а) Арыстай үлкен қасқыр. ә) Айбатты, азулы, қайсар. Көкке бағу. Аллаға сыйыну. Көкке бақты. Аллаға сиынды, құлшылық етті. Көктен сұрағаны [ тілегені ] жерден табылғандай. Көптен күткен армантілегі бірден орындалып, іздегені аяқ астынан кезіге кеткендей. Көктен іздегені [ тілегені ] жерден табылды. Тілегі күтпеген жерден орындалды; жоқ жерден қуанышқа кенелді.
|КӨК 2#омоним #зат есім. 1. Әуе, аспан. 2. a у ыс. Шың, биіктік. Көк аспан сынды. #бейнелі сөзқолданыс. Найзағай шартылдады. Көк аспанның кеудесіне. #бейнелі сөзқолданыс. Қақ ортаға, тас төбеге. Көк дүниесі. а) Аспан елемі. е) Жер беті. Көк жүзі. #поэтикалық. Аспан, аспан әлемі. Көкке атылды. Биікке шапшыды, аспанға ұмтылды. Көкке бойлады. #поэтикалық. Биіктеді, жоғарылады, ұзарды. Көкке көтерді. Құрметтеп, қадірледі, абыройын асырды, қолпаштап жоғары бағалады. Көкке көтерілді. а)Аспанға шарықтады, жоғарыға ұшты. ә) Мерейі асты, елге даңқы жайылды, ауызға ілікті, жұрт сыйлайтын кісі болды. Көкке қарады. Менсінбеді, менменсіді, дандайсыды, паңсынды. Көкке құлаш ұрды [ созды ]. Биікке ұмтылды. Көкке самғатты. Ойын, қиялын шарықтатып, үміттендірді, армандатты, қиялдатты. Көкке таласқан [ астасқан, тірескен ]. Өте биік, бәрінен жоғары. Көкке шаншылтты. Көкке көтерді, жоғары көтерді. Көкке шапшыған. Дамыған, өркендеген, байыған. Көк көбесі сөгілді. #поэтикалық. Найзағай жарқылдап, жалт-жұлт етті. Көк күмбезі. #поэтикалық. Аспан. Көкпен тілдесті. Мейлінше шарықтады. Көктегi құс, жердегi аң. Барлық құстар мен аңдар. Көкте тұрған жұлдыз. Қол жетпес арман. Көктен ақты. Аспаннан түсті, биіктен құлады, жоғарыдан құйылды. Көктен түскендей. Күтпеген жерден, ғайыптан пайда болғандай. Көктен түскен жасылдай. Найзағай түскендей, төбеден ұрғандай. Көктен түскен періштедей. Ерекше, айрықша. Көктен түскен тастай жарқ етті. Кенеттен, күтпеген жерден пайда болды. Көктен түсті. Өмірге икемі жоқ, қамсыз жүрді деген мағынада. Көк тіреді. Өте биік болды, аспанмен таласты. Көкті тіреп отырғандай. Бүкіл дүниені өзі билеп тұрғандай бәлденді.
|КӨК 3#омоним #зат есім. #этнографиялық. Киіз үйдің керегесін т.б. көктейтін, кереге ағаштарын бір-бірімен байланыстыру үшін қолданылатын, иі қанбаған қайыстан тілінген таспа.
|КӨК 4#омоним #зат есім. Найзағай, жай оты, жасын.
|КӨК 5#омоним #сын есім. жергілікті сөз. 1. Қиқар, қыңыр. 2. #ауыспалы мағына. Озбыр, шаш ал десе бас алатын. 3. #ауыспалы мағына. Қатыпсемген, сілейіп қалған. Көк жендет. Барып кел, шауып кел, шаш ал десе бас алатын. Көк ит. а) Озбыр, бұзақы адам. ә) #бейнелі сөзқолданыс. Озбыр билеуші, әкім. Көк қырсық. Өз дегенінен қайтпайтын, нағыз қырсық. Көк төбет. Озбыр деген мағынада айтылады. Көк тырнақ көбесінен кірді. Тырнағы дендеп кірді, батты.
|КӨК 6#омоним #сын есім. 1. Шикі, шала піспеген. 2. Құнарсыз, майсыз, сылдыр сұйық. 3. Арық, тыриған. 4. Бос, қаусаған. 5. Ащы, кермек. Көк айран. Майсыз, сұйық айран. Көк ала түтін. Маздап, қозданып жанған оттың немесе күйіктің, темекінің ащы селдір, көгілдір түтінi. Көк асық. Жасық, шынықпаған, кемелденіп жетпеген. Көк бақыры жоқ. Бiр тиын ақшасы жоқ. Көк бұтақ. Бiрде-бір ағаш, ешқандай биік өсімдік деген мағынады. Көк етті, көн терілі. Азыптозған, арық. Көк жасық. а) Жілігі татымаған, сорпаға шығары жоқ, өте арық (ет). ә) Толып жетілмеген, шалағай. Көк желке. а) Нақ желке, қақ желке. ә) Сырт жағы, ту сырты. Көк желке болды. Әбден шаршап, шалдығып қалжырады. Көк желкесінде. Өте жақын жерде, нақ артында, дәл сыртын ала. Көк желкесіне мінді. Ырқына көндірді, бағындырды, басынды. Көк желкесінен тартты. Кежегесі кейін тартты, шегіншектеді, ілгері баспады; жалқауланды. Көк иық болды. Әбден титығы кетті, болдырды, шаршады. Көк иық қылды. Әбден мазасын алды, мезі етті. Көк сүт. Майынан ажыратылған, қаймағы алынған сүт. Көк тиын. Түкте, дәнеңе де (ең болмаса бір тиын да). Көк тиын болмады. Мүлде ақшасы болмады. Көк тиын беделі болмады. Қадірі болмады, абыройсыз болды. Көк тиыны жоқ. Мүлде ақшасы жоқ, құралақан. Көк шалап. Суы көп айран қосылған сусын (айран, қымыз т.б.).
|КӨК 7#омоним #сын есім. көнерген сөз. Болаттан, құрыштан, т.б. берік металдан соғылған, мықты. Көк ала жамшы жабылды. Батырдың киімін киді, жауға аттанды. Көк алмас. Өткір, жүзi қайтпайтын қылыш. Көк балдақ. #этнографиялық. Болаттан соққан қылыш. Көк болат. #саятшылық. Қыран құстың тұмсығы. Көк ине. Ине атаулы. Көк инені көзге түрте білмейді. қс тіге алмады, олақ болды. Көк инені к... іне түрте алмайды. Қолынан іс келмейді. Көк құрыштай. Сапалы болаттай, мықты. Көк найза. Найзаның сапалы, асыл түрі, болат найза. Көк найзаның ұшымен, ақ білектің күшімен. Күштеп, айбат көрсетіп бағындыру. Көк сауыт. #этнографиялық. Сапалы болаттан жасалған көбенің түрі. Көк семсердің жүзі. #поэтикалық. Қайтпас қайсар батырлық, өркөкіректік, жастық шақтың жалынды лебі. Көк темір #фольклор. Қару-жарақ, сауытсаймандардың жиынтық атауы. Көк темір құрсанды. #поэтикалық. Мұздай қаруланды, барлық қаруын түгел асынды. Көк теңгедей. Кішкентай теңге тәрізді. Көк шыныдай. Шыны тәрізді қатты, жылтыр. Көк ішек болды. Ішексілесі қатып күлді.
|КӨК 8#омоним #сын есім. 1. Долы, дүлей; бетпақ. 2. #ауыспалы мағына. Мибатпақты; сылпылдаған, езілген. 3. #ауыспалы мағына. Қалың, қаптаған, қою; толастамаған. Көк алалы көп жылқы. Үйірi әртүрлi, алуан түстi жылқы. Көк аланың үйірi. Жылқының таңдаулы үйірi. Көк ала су. Көбігi бетіне шығып, буырқанып тасыған өзен-көл, теңіз. Көк дауыл. а) Үскірік, қарлы боран. ә) #поэтикалық. Ерекше серпін, күш. Көк дауылдай. а) Өте екпіндi, мейлінше асқақ мағынасында. ә) Ашуы қатты, көк долы мағынасында. Көк долы. а) Ашуы қатты, ашушаң. ә) Бет қаратпас, қарқынды. Көк долы қатыннан дәу перi қашады. Әйелдің тентектігi, долылығы, көкбеттігi туралы. Көк жалқау. Мейлінше еріншек, жұмысқа бойы жа бермейтін. Көк жамбас. а) Үсті сатала, тым жүдеу мағынасында. ә) Қырық қуық, шыжың. б) Берекесі кеткен, төсек тартып жатып қалған, дәрменсіз. Көк жанжал. Қып-қызыл шатақ, барып тұрған дау-жанжал. Көк қасқа бетеге. Пісіп жетілген, жақсы өскен бетеге. Көк нөсер. Көктемде, жазда қатты жауатын өткінші жаңбыр. Көк сорпа болды. Ақ тер, көк тер боп, терлептепшіді. Көк тер болды. Қатты терледi. Көк терге түсті [ көк тер болды ]. Ағылтегіл терледі, қара суға түсті. Көк тұман. а) Қалың тұман, айналаңды көре алмайтын қою тұман. ә) Алды белгісіз, бұлыңғыр. Көк түтін. Будақтаған, қара қошқыл түтін.
|КӨК 9#омоним #зат есім. #қолөнер. Көкқайыс.