Kazakh explanatory dictionary: ЖЕР

Word: Kazakh Russian English Search

|ЖЕР #зат есім. 1. #астрономиялық. Күн жүйесінің Күннен бастап санағандағы үшінші ғаламшары; адамзаттың тіршілік ететін бесігі. 2. Сол ғаламшардың үстіңгі қабаты, сыртқы қыртысы; құрлық. 3. Бір елдің, облыстың, ауданның, ұжымшардың пайдаланатын меншікті жері; территориясы (егіндік танап, шабындық, жайылым, т.б.). 4. қоғ. әлеу. Қоғамдық байлықтың аса маңызды бөлігі, мемлекет тәуелсіздігінің негізі, барлық байлықтың жиынтығы. 5. Мекен, жай, орын. 6. #ауыспалы мағына. Ел, жұрт, ауыл, өскен орта. 7. #ауыспалы мағына. Мезет, кез, уақыт, мезгіл. 8. #ауыспалы мағына. Рет, жөн, ыңғай. 9. #ауыспалы мағына. Бірдеменің шыққан орны, басталысы. Жер айдады. а) Жер жыртты, егін салды (септі). ә) Итжеккенге жіберді, жер аударды. Жер ала, бұлт шола. Бiр алқапты тұтас қамтып жаумаған жаңбыр. Жер альбедосы. #физикалық. Жердің әлемдік кеңістікке беретін (атмосферамен бірге) Күн радиациясының атмосферасының шекарасына келіп түскен Күн радиациясына қатынасы. Жер апшысын [ танабын ] қуырды. Қатты жүрді, жүйткіді. Жер асты. а) #мифологиялық. Жердің астындағы ел, тіршілік. ә) Адам аяғы жетпейтін алыс, адам білмейтін қиян. б) Жердің қойнауы, жер қыртысының төменгi қабаттары. в) #ботаникалық. Жерге еніп тұратын (өсімдікке қатысты). г) #кен ісі. Шахта, жер асты кен өндіру орны. Жер арқасы қиянда. Алыста, шалғайда. Жер астынан жік шықты, екі құлағы тік шықты. #экспрессивті. Табан астынан бәле шықты; ойламаған жерден кісімсіп, ақылдымсып, қожасып шыға келді деген мағынада айтылады. Жер астынан шыққандай. Самсаған сары қол, қалың әскер туралы айтылады. Жер асты өркені. #ботаникалық. Өсімдіктің жер астында өсетін өркені. Жер аударды [ айдады ]. Еркінен айырып, басқа жаққа айдап жіберді. Жер ауды. Еркінен айырылып, басқа жаққа айдалып кетті. Жер аяғы кеңіді [ босады ]. Қар еріп, жер құрғады; жол қатынасы жақсарды. Жер аяғы қияннан. #жергілікті сөз. Ит арқасы қияннан, өте алыс жерден. Жер бағасы. #экономикалық. Капиталға айналған жер рентасы. Жер бастырмады. Жер бетіне қоймады; тыныштық бермеді. Жер батсын. #қарғыс сөз. Жерге кірсін, құрысын! Жер бауырлады. а) Жерге етпетінен түсіп жатты. ә) Жерге жабысты, бауырымен жылжыды, қозғалды. б) Жерге тым жақын ұшты. Жер бауырлап жатып алды [ қалды ]. Қатты қайғыдан бас көтермеді. Жер бауырлап ұшу. #әскери сөз. Ұшақтың нысанаға жасырын шығу мақсатымен жер үстінде немесе су үстінде 5–50 м биіктікте ұшуы. Жер бауырына алмады. Жамбасы жерге тимедi, жерленбедi. Жер бауырынан несібесін сауды. газеті. Диқаншылықпен күнелтті, егіншілікпен нанын тауып жеді. Жер бедері. #географиялық. Жербедер (жер бетіндегі құрлықтардың, мұхиттар мен теңіздер түбінің тілімденген пішіндерінің жиынтығы). Жер бедері инверсиясы. #географиялық. Жер бедері пішінінің геологиялық құрылымына сәйкес келмей, оған кереғар сипат алуы. Жер бетi. а) Жердің үстi. ә) Дүние жүзi, бүкіл әлем, бар ғалам. Жер бетіндегі ағын. Атмосфералық жауын-шашын суының ауырлық күшінің әсерінен жер бетімен ағып, өзенге, көлге, теңізге, мұхитқа құйылуы. Жер бетінің миы шықты. Батпақ, саз, былғаныш болды. Жер беті суы. #су шаруашылық. Жер бетінде тұрақты немесе уақытша сұйық түрде (өзендер, уақытша ағын сулар, көлдер, бөгендер, батпақтар) немесе қатты түрде (мұздықтар және қар жамылғысы) болатын құрлық сулары. Жер болды [ жер болып қалды ]. а) Ұяттан беті күйді, қатты ұялды. ә) Сағы сынды, қорланды. Жер бөліс. #тарихи. Байлардың меншігіндегі жерді кедейлерге бөліп беру науқаны. Жер бұзды. #сөйлеу. Жер жыртты, жердi қопарып, топырағын аударыстырды. Жер бүргесі. #зоологиялық. Жапырақ жегіштер тұқымдасына жататын қоңыздың бір түрі. Жерге атып жықты. Күресіп даусыз жеңді. Жерге ене жаздау. Қатты ұялу, бетінен оты шығу. Жерге меншік құқығы. #экономикалық. Меншігінде жер телімі бар адамдардың меншік құқығы. Жерге көмілді. а) Өлді, о дүниеге кетті. ә) Масқара болды, ұятқа қалды. Жерге кіргендей болды [ қысылды ]. Ұялды, ұятты болды. Жерге кіре жаздады [ кіріп кете жаздады ]. Ұялды, қысылды. Жерге [ қара жерге ] қазық қып қақты. Көзін құртты, жойды. Жерге [ қара жерге ] қазықтай қақты [ қадады ]. Жанын көзіне көрсетті, сазайын тартқызды. Жерге қарады. Ұятқа қалды. Жерге қарап қалды. Қолынан ешнәрсе келмеді, шарасыздық танытты. Жерге қаратты. Қатты ұялтты; ұятқа қалдырды, көңілін қалдырды. Жерге орналастыру. Мемлекеттегі жер қатынастарын, жерді пайдалану мен қорғауды ұйымдастыруға бағытталған ісшаралар жүйесі. Жерге отырғызып кетті. Алдап соқты, айласын асырды. Жерге салды. Жауырынын жерге тигізді, жеңді. Жерге түкірді. Түңілді (өзімен кетсін, беті аулақ деген мағынада). Жерге түспес жетi әліп. #этнографиялық. Жолы болғандықты білдіретін құмалақтың түрi. Жерге тықты. а) Тасталқанын шығарды, күйрете жеңді. ә) Масқара етті, абыройын төкті. Жер ғып кетті. а) Абыройды айрандай төкті, масқаралады, қатты ұялтты. ә) Қайғыға душар етті, мұңайтты. Жер даулады. а) #этнографиялық. Қазақ халқының әдет-ғұрып заңдарына сәйкес жерге меншік құқығының (жайлау, қыстау, көшқон т.б.) бұзылуына байланысты таласу, тартысу. ә) Жерге таласу, өзгенің жерін өз меншігіне алып алуға әрекет жасау. Жерден алып, жерге салды. Қатты ұрысты, тілдеді, сөкті. Жер дауы. #этнографиялық. Қазақ халқының әдет-ғұрып заңдарындағы жерге меншік құқығының бұзылуынан туатын дау. Жерден жеті қоян тапқандай. Қатты қуанып, мәз болып. Жерден қазамын ба? Жоқты қолдан жасайын ба? деген мағынада. Жерден қазса да. Қайдан болса да, қалай болса да. Жерден пішіп алғандай. Кең дүниеден еркін, лайығынша ұқсатып тұрып жасағандай, бір міні жоқ. Жер дүзі. с ө йл. Жер жүзі. Жер дүние. Барлық жер, бүкіл аймақ, барлық төңірек. Жерден тажал шыққандай. Жер астынан жік шыққандай. Жерді қайта құнарландыру. Бүлінген жерлердің құнарлылығын қайта қалпына келтіру, оны халық шаруашылығына пайдалануға беру және қоршаған ортаны жақсарту үшін жүргізілетін кешенді жұмыс. Жерді құрғату. #су шаруашылық. Адамның шаруашылық әрекетіне судың тигізетін қолайсыз әсерін тойтару, болдырмау шаралары. Жердің айналуы. #астрономиялық. Жер шарының эклиптика жазығына е=66е 33’45” (1950 жылғы көрсеткіш) еңіс бұрышты орналасқан осі бойынша қозғалуы. Жердің астынан шыға келді. Аяқ астынан, ойламаған жерден пайда болды. Жердің жарты шарлары. Жер шарының белгілі бір сипаты бойынша бөлінген екі жартысы. Жердің жарығын жамады. Тынымсыз әрекеттенді, дүниені жалмады. Жердің жасанды серігі. ғарыш. Жер төңірегіндегі орбитаға шығарылып, әртүрлі ғылыми және қолданбалы мәселелерді шешуге арналған ғарыштық аппарат; ракета. Жердің жасы. Жердің дербес планета түрінде қалыптасуынан бергі аралықта өткен уақыт мөлшері. Жердің жеті қабат астына түсірді. Бытшытын шығарып, тып-типыл етті, жоқ қылды. Жердің жүзін [ даланы ] қан басты. Қан судай тасты, қырғынжойқын өлім болды. Жердің құрты. #экспрессивті.#сүйсіну. Өте кішкене, құртақандай. Жердің құртындай. Көп, шексіз, топырлаған. Жердің құты. #поэтикалық. Берекелі, ырысты жер; құт қонған жер мағынасында. Жердің миы шықты. Лайсаң, жүріптұруға қолайсыз батпақты жер туралы айтылады. Жердің сауыры. Ең шұрайлы жер. Жердің үстімен келіп, астымен қайтты. Жерге кірердей қатты ұялды. Жердің шаңдағын шығарды. Шаң етті, шаңдатты. Жердің шаңдағы шықты. Әбден шаң болды, астанкестені шықты, шаңы бұрқырады. Жердің электр өрісі. #физикалық. Жердің магнит өрісінің өзгеруіне байланысты пайда болатын Жер маңайындағы электр өрісі. Жер еденді. Едені балшықпен сыланған. Жер емшегін емді. Жердің қызығын көрді, жерді баптап күтті, диқаншылықпен айналысты. Жер еркесі. #поэтикалық. Жер көркі, табиғаты сұлу мекен. Жер етті. Қатты ұялтты, масқарасын шығарды. Жержағдайы. Жер сипаты, сызбасы. Жер жалдау. Жер үлесінің жеке немесе заңды тұлғаға белгілі бір уақытқа ақылы пайдалануға берілуі. Жер жаннаты. Рахатдүние, жұмақ. Ж е ржаңғырықтырды. Даңқы шығып, атағы көпке тарады. Жер жапсарын жалғады. Екі араны қосты, біріктірді. Жер жарылды. Жер жібіп, топырақты жарып, көк шықты деген мағынада. Жер жапсарын жалғады. Екі араны қосты, біріктірді. Жер жарды. Әйгілі болды, даңқы шықты. Жер жарығын бітейді. Қолынан келмейтін іс жоқ, шебер. Жер жарылды. Жер жібіп, топырақты жарып, көк шықты деген мағынада. Жер жастанғыр. #қарғыс сөз. Өлім келгір. Жер жастанды. а) Күлталқаны шықты, быт-шыт болды. ә) Өлді, о дүниеге аттанды. Жер жастандырды. Қырды, жойды, жоқ қылды. Жер жастанып, су сүйеніп отыр. Сараң, пейілі тар кісі туралы айтылады. Жер жаһанды бір-ақ уыс қылды. Апшыны қуырды, тарылтты, қысты. Жер жетім. #поэтикалық. Шөлейт жер туралы айтылады. Жер жұтқандай [ жұтып қойғандай ]. Үшті-күйлі жоғалу. Жер жұтқыр! #қарғыс сөз. Көзің жоғалғыр, қараң өшкір. Жер жұтты. а) Аяқ астында жоқ болды, ғайып болды. ә) Өлім келді. Жер жұтты ма? «Қайда кетті?» деген мағынада. Жер жұтып қойғандай. ізтүзсіз, хабар-ошарсыз, дерексіз. Жер жүзі. Жер беті, бүкіл әлем, күллі дүние. Жер жүзін шайқады. Әлемді билептөстеді. Жер жыртты. Егін егу үшін жерді дайындады, өңдеді, жер айдады. Жер жырту. #ауылшаруашылық. Топырақты өңдеудің негізгі әдісі. Жер заңнамасы. #құқықтық. Жер және табиғат ресурстары қатынастарын реттейтін құқықтық институттар мен нормаларды қамтитын заңнама саласы. Жер иелену құқығы. Жерді нақты иеленуді жүзеге асырудың заң арқылы қамтамасыз етілген мүмкіндігі. Жер иіді. Жер көктеді. Жер кадастры. Мемлекет аумағындағы жер ресурстарының табиғи және шаруашылық жағдайы мен оларды бағалау туралы мәліметтер жүйесі. Жер келі. Келі орнына уақытша пайдаланылатын шұңқыр. Жер кепе. Қабырғалары жерден қазылып жасалған үй. Жер кесу. #жергілікті сөз. Жер айдау. Жер көрді. Көп жерді аралады. Жер күңіренді [ күңірентті ]. а) Жер тітіреп, азан-қазан болды. ә) Шектен тыс қайғырды, аза тұтты. Жер кіндігі. #поэтикалық. Жержүзі, жер әлемінің ортасы, тіршіліктің бастау алған көзі. Жер кіндігін ұстады. Басқарды, биледi, басшылық еттi. Жер кітап. Үй iргесіндегi жер телімін тіркеген кітап. Жер қабаты. #географиялық. Жердің бірнеше құрамдас бөліктерден тұратын бөлігi. Жер қазу жұмыстары. Канал қазу, бөгет тұрғызу кезінде атқарылатын жұмыстар кешені. Жер қазынасы. Жер байлығы, жер қойнауынан алынатын пайдалы қазбалар. Жер қайысқан. Тым көп, қисапсыз мол (халық, қол, мал т.б.). Жер қапты. а) Бұ дүниеден кетті, өлді. ә) Омақаса құлады, жер құшты. Жер қаптырды. Алдады, жерге отырғызды; алып соқты. Жер қарайды. Қар кетіп, жердің беті көрінді. Жер қара, күн жылы. Қар жаумаған, суық түспеген кез. Жер қармады. Жер құшты, жер жастанды, опат болды. Жер қимылдады. Жер баяу, әлсіз сілкінді, қозғалды. Жер қозғалса қозғалмайтын. Өте сабырлы адам туралы. Жер қойнауы. #геологиялық. Жер қыртысының топырақ қабатынан төмен орналасқан, топырақ қабаты болмаған жағдайда – жер бетінен және су айдынының табанынан төмен орналасқан, жер қойнауын пайдалану жөніндегі операцияларды жүргізуге болатын тереңдікке дейінгі бөлігі. Жер қойнауын қорғау. Пайдалы қазындыларды жер қойнауынан неғұрлым толық (кешенді) алу және шығындалуын барынша азайту мақсатында жүзеге асырылатын шаралар кешені. Жер қойнына кірді [ ендi ]. Өлді, о дүниеге кетті. Жер Бір орнында тұрып алды. Жер там. #сөйлеу. Жер үй. Жер танабын қуырды. Жүйткіді, зымырады, өндіріп жүрді. Жер тарпыды. Делебесі қозып, тықыршыды (жылқы малы жайында). Жер тартып кетті. Ғайып болды, келмеске кетті. Жер тарылуы. Малға, егінге жарамды жерлердің азаюы. Жер таянған шақ. Қартайған, жасы ұлғайған кез. Жер таянды. а) Қайғыға батты, зар еңіреді. ә) Қолымен тіреді, демеді; қартайды. Жер тәңірісі. #діни. Күллі жержаһанның иесі. Жер тебінді [ тепсінді ]. Ызасы келді, ашу шақырды, қатты кейіді. Жер теңгедей, аспан тебінгідей. #фольклор. бейнелі сөзқолданыс. Кіпкішкентай, болар-болмас қана деген мәнде. Жер тепкіледі. Қатты ызаланды, долданды. Жер тепсінді. Қатты кейіді, қатты кіжіне ұрысты. Жер тепшіледі. #жергілікті сөз. Жерді қолдан өңдеп күн көрді. Жер тоқпақтатты. Басып озды, алдын орап кетті. Жер томпайтты. Жерге көміп бастырды, үстіне топырақ үйді. Жер төсек. Жерге салынған төсек. Жер [ беті ] тобарсыды. Жер суды бойына тартып, ширады. Жер түбі. Тым алыс, қиян шет, жырақ. Жер түбінен ойлады. Арыдан, тереңнен түйді. Жер тістеді. Өлді, жер құшты. Жер тітіреу. Жер сілкіну. Жер ұжмағы. Қасиетті жер. Жер ұтты. Жүрер жолдың ортасынан асты, жолдың көбі артта қалды. Жер үй. Жерден қазылып жасалынған үй. Жер үйдi. Жер аударылды. Жер шары. Бүкіл әлем, жержүзі. Жер шегі. Жердің бітер жері, аяқталар тұсы. Жер шеті. Алыс жер, қиыр. Жер шұқыды [ шұқылады ]. Қатты ұялды, бетінен оты шықты. Жер [ топырақ ] шұқытты. Елдің бетіне қарай алмайтындай етті, ыңғайсыз жағдайға қалдырды. Жер шұрайы. Жердің жақсысы, жерұйық. Жері кеңіді. Дегені болды, көңілі орнына түсті. Жеріне жеткізді. Бір нәрсені аяғына дейін істеді, тындырды. Жеріне жеткізе. Бабына келтіре, асыра (айтты, дәріптеді, мақтады). Жеріне жетті. Әбден ақиқатына көзі жетті. Жерін тапты. Бұл жерде теңіне тұрмысқа шықты деген мағынада. Жер ядросы. #геологиялық. Жердің неғұрлым терең орталық геосферасы.