Kazakh explanatory dictionary: АУЫЗ

Word: Kazakh Russian English Search

|АУЫЗ #зат есім. < #латын тілі. оrіs> 1. #анатомиялық. Адамның, жанжануардың тамақтанатын мүшесi. 2. #анатомиялық. Сөйлеу мүшесi, дыбыстау аппараты. 3. #ауыспалы мағына. Адам, кісi мағынасында. 4. #ауыспалы мағына. ескi кіт. Өлең шумағы. 5. #ауыспалы мағына. Бiр нәрсенің ашық жағы. // Бiр нәрсенің үстіңгi бетi, қылқа мойны. 6. #ауыспалы мағына. Бiр нәрсенің кіріп шығатын жерi, есік алды. 7. #ауыспалы мағына. Бiр нәрсенің басталар жерi. // Сай, шатқал, өзектің басталар тұсы. 8. #ауыспалы мағына. Жараның, iсіктің ашылған жерi; үстіңгi жағы, бетi. Аузы аққа жарымады. Айрансүттi көп iше алмады, аққа тойынбады. Аузы аққа тидi [ жеттi ]. а ) Айрансүт iшіп тойынды. ә ) Мал төлдеп, сүт iше бастады. Аузы аққа тимегір. #қарғыс сөз. Айрансүтке жарымағыр, тойынбағыр деген мағынада. Аузы ала. Ауызбірлігi жоқ, ынтымақсыз, берекесіз. Аузы алты қарыс. Әмірi жүріп тұрған, ызғарлы, қаһарлы. Аузы аңқайып қалды. #экспрессивті. Аң-таң болды, аңырды, таңырқады. Аузы аңқиды. а ) Алданды, сеніп қалды. ә ) Тамсанып сүйсіндi, таңырқады. б ) Сасып қалды, аңырып қалды. Аузы аппақ болды. Жер соғып қалды, үлесінен құр қалды, сыбағадан айырылды. Аузы асқа, ауы атқа тидi [ жарыды ]. а ) Бiрдемеге ендi-ендi қолы жеттi. ә ) Ел қатарына қосылды. Аузы астан босамады. Тынымсыз тамақ iштi. Аузы аузына жұқпады. Тез-тез сөйледі, жып-жып етті. Аузы ауыр. Аз сөйлейтін, тез арада сөйлей қоймайтын. Аузы ауырлады. Тез арада сөйлей қоймады. Аузы ашық. а ) діни. Ораза ұстамаған. ә ) Сыр сақтай алмайтын, аузы жеңіл, құпияға осал. Аузы ашылды. а ) Таңданды, таңырқады. ә ) Тамақ, сусын, iшкісi келдi. Аузы барғанша. Жеріне жеткізе, тілi жеткенше. Аузы барды. Батылы жеттi, дәтi барды. Аузы [ ауыз ] бармады. а ) Айтуға батылы бармады, тура айта алмай жүрексіндi, жүрегi дауаламады. ә ) Қимады, айта алмады. б ) Көзi жетпедi, дүдәмалданды. Аузы батыр. Қымсынбай батыл сөйлейтін, өткір тілдi (кісi). Аузы берік. а ) діни. Аузы ораза, ораза ұстаған. ә ) Сыр шашпайтын, құпия сақтағыш, өсек айтпайтын. Аузы босаған жоқ. Ұзақ отырып ас iштi, дамылсыз iшіпжедi. Аузы буылды. Үндемедi, дымы шықпады, мелшидi. Аузы бұлтиды. Ренжіп, өкпелеп қалғанын білдіріп, аузын томпайтты. Аузы бірікпедi. Мәмілеге келе алмады, келісе алмады. Аузы біттi. #медициналық. Жараның ашық жиектерінің өзара беттесіп, жымдасып, терi-мен тұтасып кеттi. Аузы даладай қан. Бета-узы быт-шыт, қызыл жоса қан. Аузы дуалы [ дуалы ауыз ]. а ) Сөзi бәтуалы, өтімдi (адам). ә ) Көріпкелi бар, айтқаны келгіш (сәуегей). Аузы ептi. Сөзге, қызыл тілге бейім. Аузы жабық. а ) Аузы желімделген, жапсырылған. е) Артық ауыз сөз айтпайтын, сыр сақтағыш. Аузы жабылды. Үндемей қалды, үні өшті. Аузы жабысты. Әмпейлесіп ұзақ әңгімелестi. Аузы жаман. Не болса соны айта беретін былапыт сөздi, бейпіл ауыз, бейауыз. Аузы жарымаған. Түк көрмеген, түкке жарымаған. Аузы желдей еседi. Алыпқашпа сөзге құмар, тым сөзуар. Аузы жеңіл [ жеңіл ауыз ]. Аузына сөз тұрмайды. Аузын бұрап сөйледi. Өтірік айтты. Аузында ақ тісi жоқ. а ) Кәрi мал туралы айтылады. ә ) Кәрілік туралы айтылады. Аузында Алла. діни. Құдайды жиi еске алатын, көп айтатын адам. Аузында Алласы жоқ [ аузына Құдай кірмеген ]. Аллаға жалбарынбайтын, Құдайды ойламайтын. Аузындағысын алды. Бермесін алды, барынан айырды. Аузындағысын [ аузынан ] жырып бердi [ жібердi ]. Барын бердi, бермесін бердi, еш нәрсесін аямады, қамқор болды. Аузында дамыл жоқ. а ) Үстi-үстіне толассыз жей беретін. ә ) Толассыз сөйлей бередi. Аузында зарлы желi бар. Көкірегінде шері, аузында зары, көңілінде мұңы бар [ адам ]. Аузында [ әркімнің, біреудің, кім көрінгеннің аузында ] кеттi. Барынан айырылды, басқаға жем болды. Аузын жапты. а ) Сөзін доғарды, әрi қарай сөйлемедi. ә ) Дымы шықпады, үндемедi. б ) Сөйлетпей қойды, әрi қарай сөйлеуге ерік бермедi. Аузын жиде жегендей қылды. а ) Аузын аңқитып алдап кеттi. ә ) Аузын қан жоса еттi. Аузын жиып үлгергенше. Сөйлеп бітер-бітпестен, тез арада, лезде. Аузын жыбырлатты. Естілерестілмес қып бір нәрселердi айтты, міңгірледi. Аузын күзеттi. Сөз аңдыды, сөз бақты. Аузын қайыстай созды [ кердi ]. Бәлсініп, керіліпсозылып сөйледi. Аузын [ ауызға ] қақты. а ) Сөзін сөйлетпедi, көңілдегісін айтқызбады. ә ) Еш нәрсе iшкізбедi, жегізбедi. Аузын қан етті [ қылды ]. а ) Ауыздан қан ағызды, бетін даладай қылды. ә ) Жамандық жасады, опасыздық істеді. Аузын қан жалатты. Аузыбасын шиедей қып таяққа жықты, қызыл жоса қан қылды. Аузын қу [ құр ] шөппен сүрттi. а ) Бардың өзін «жоқ» деп тып-типыл еттi, пейілi тарылды. ә ) Еш нәрсе жоқ, түгіміз жоқ деп азар да безер болды. Аузын қыздырды. Өршелене сөйлеуге итермеледі, тілін қышытты. Аузын қышытты. Жынына тидi, еріксіз сөйлеттi. Аузын майлады [ майландырды ]. а ) Тойғызды. ә ) Пара беріп үндетпедi, аузын алды. Аузын сылп еткіздi. а ) Таңырқағанда, тамсанғанда аузын қимылдатып білдіретін ишарат. ә ) Әйел адамдардың бір нәрсенi жақтырмағанда жасайтын ишараты. Аузын тыйды. а ) Сөйлетпедi, аузын аштырмады. ә ) Тамақты байқап, шақтап қана iштi. Аузын ұстады [ ұстап қалды ]. а ) Сөз айтуға үлгермедi, айта алмай қалды. ә ) Санын соғып қалды, бармағын тістедi, қатты өкіндi. Аузын үлкен ашты. #сөйлеу. Көп нәрсе қалады, дәметтi. Аузын үріп, аяғын сыпырған [ табанын қырған ]. а ) Қолда өскен (төл малы). ә ) Бағыпқаққан бала. Аузын шиедей [ шие жегендей ] қылды. Аузыбасын қан жалатты. Аузының дауасы жоқ. а ) Сөзінде тұрақ жоқ, парық, байлау жоқ. ә ) Сөзінде пәтуа жоқ, бос сөздi. Аузының дәмi кеттi. а ) Аузына еш нәрсе татымады, асқа тәбетi нашарлады. ә ) Орынсыз айтылған әңгіменің еш құны болмайды. Аузының дәмін алды. Сүйіп жейтін тағамын алып, тәбетін ашты. Аузының [ аузында ] дуасы бар. а ) Дуалы ауызды, айтқаны келетін адам. ә ) Сөзi өтімдi, біреуге тілін алғызатын (кісi). Аузының желi бар. Сөзге ептi, шешен, ділмәр. Аузының желімi күштi. #жергілікті сөз. Айтқан сөзi орынды, ақылға қонымды. Аузының салуы [ салымы ] бар. Бiр нәрсе орала кеткіш, нәсіптi, несібелi, жоқ жерден бұйырған. Аузының суы құрыды. а ) Жегісi келіп, аңсары ауды. ә ) Қызықты, берілдi, ынта қойды. б ) Ынтық болды, аңсады, құмартты. б ) Таңырқады, тамсанды, таңданды. Аузыңа [ ауызға ] алма. Айтпа, атама. Аузыңа берік бол [ мықты бол, сақ бол ]. Ешкімге айтпа, тіс жарма, аузыңа сақ бол. Аузыңа қара қан толғыр! [ аузыңнан қара қаның келгір ]. #қарғыс сөз. Үнің өшкір, қан жалап сөйлей алмай қалғыр деген мағынада. Аузың аққа тимегір! қарғыс. Мал бітпесін деген мағынада. Аузыңа май [ астыңа тай ]! #сөйлеу. тілек. Айтқаның келіп, өзің де несібелi бол деген мағынада. Аузыңды ауыртпа. Болмайтын iске бола босқа сөйлеп, әуре болма деген мағынада. Аузыңды тый. а ) Ішпе, жеме. ә ) Аузыңды бақ, сөйлеме. Аузың қайсы десе, мұрнын көрсетедi. а ) Қулықсұмдықты білмейтін, момын. ә ) Түк білмейтін, топас, надан. Аузың қарылғыр. қарғыс. Аузың күйгір, қан жалағыр деген мағынада. Аузыңнан қара қаның келгір. #қарғыс сөз. Аузың қан болғыр, қан жалағыр деген мағынада. Аузы ораза. діни. Шариғат бойынша, мұсылмандардың жылына бір ай бойы ауыз бекітуi, ораза ұстауы. Аузы пістi [ пісіп отыр ]. Бiр қате әрекетке барып, опық жедi, бетi қайтып, сағы сынды. Аузы [ иттен де ] салулы [ салымды ]. Олжаның, астағамның қисыны келгіш, оралғыш; нәсіпшіл. Аузы сараң. Көп сөйлемейтін, сыр шашпайтын. Аузы сөзден босамады [ босаған жоқ ]. Тынымсыз көп сөйледi. Аузы тәубеден кетпедi. діни. Жалынып, жалбарынып Құдайға сыйынды. Аузы темір [ зән, ақау ] татыды. Шөлден немесе сырқаттан таңдайы кеуіп, аузының дәмi өзгердi. Аузы тидi. Тамақтануға мүмкіндік туды, тойынды. Аузы тобарсыды. Тамағы құрғады, шөлдедi. Аузы толған боғауыз. Әдепсіз сөздi, балағатты жөн-жосықсыз айта беретін. Аузы тұшыды. а ) Дәмін алды. ә ) Сағынды, құмартты. б ) Көңілі толды, құмарын қандырды. Аузы түктi. Кәпір, мұсылман емес. Аузы тыным таппады [ аузына тыным жоқ ]. а ) Аузынан ас кетпедi, жей бердi. ә ) Көп сөйледi, мылжыңдай бердi. Аузы уәлi. Айтқаны келгіш, аузы дуалы. Аузы шешілген қанардай аңқылдады. Ағынан жарылды. Аузы шықты. Іріңдi жараның жарылып, өзегi шықты. Ауыз ашпады. Үндемедi, ешнәрсе айтпады, ләм-мим демедi, қарсы келмедi. Ауыз ашты. діни. Ораза кезінде кешкi уақытта, азан айтылғаннан кейін тамақ iштi (аузы ораза адам жөнінде). Ауыз аштырды. діни. Ораза ұстаған адамды құрметтеп, кешкi уақытта тамақтандырды, аузын ашты. Ауыз ашу. діни. Ораза ұстаған адамның күн батқаннан кейінгi тамақ iшуi. Ауыз әдебиетi. әдеб. Ел арасына ауызша тараған халық шығармашылығының айрықша саласы, ауызша шығарылып, ауызша тараған көркемәдеби туындылардың жиынтық атауы. Ауыз байлық. Құр сөз, бос уәде. Ауыз бақты. Бiреу не айтады екен деп соған қарайлады, бұйрығын күттi. Ауыз бекіттi. діни. Отыз күн оразада күндіз тамақ iшпедi, ораза ұстады. Ауызбен айды алады, қолымен қосаяқ соғады. Күпсіп мақтанады, тілімен бар жұмысты бітіріп тастайды, бірақ қолынан ештеме келмейді, шаруаға қыры жоқ, құр лепірме. Ауызбен айтып жеткізе алмады. Сөзi жетпедi, мақтауға сөз таба алмады. Ауызбен шаңдату. Елді дүрліктіру, дүрбелеңге салу. Ауыз бөлме. Үйге кіреберістегi бөлме; ауызүй. Ауыз біріктірдi. Бiрігіп ұйымдасты, ойпікірлерi бір жерден шықты. Ауызға аларлық. Айтарлықтай, iліп аларлық. Ауызға алды. а ) Сөз еттi, тілге тиек еттi. ә ) Мақтады, мадақтады. б ) Еске түсірдi, ойға алды. Ауызға алуға арзымады. #экспрессивті. Сөз қылуға тұрмады. Ауызға жиі алады. Көп айтады, есіне үнемі алып отырады. Ауызға келіп түстi. Еңбексіз тапқан дайын ас болды. Ауызға сөз түспедi. Не айтарын білмедi, бөгеліп қалды. Ауызға түсер. Шу дегенде ойға түсетін, бірден айтылатын. Ауызға түстi. Аты аталды, ойына келдi, есіне түстi. Ауызға ұрғандай [ ұрды ]. а ) Күштеп сөйлетпедi, үндетпедi. ә ) Берілмедi, мойынсұнбады. Ауызға үріп салғандай. Сүйкімдi, әдемi, көркем. Ауызға [ ел, жұрт аузына ] iліктi [ iліндi ]. Атағы шығып, әйгілi болды, беделi артты. Ауыздағы ас кеттi. Барынан айырылды, берекесi кеттi. Ауыздағы сөздi алды. Дұрыстап сөйлеуден қалды. Ауыздан алғысыз. Дәмдi, тәттi, тұшымды. Ауыздан ауызға көштi. Ел аузына тарады, көпшілікке жайылды. Ауыздан [ ауызға ] қақты. Ауыз аштырмады, сөйлетпедi. Ауыздан шыққан кәләм. Айтылған ой, айтылған сөз. Ауыздан шыққан сөздi екi қылмас. Айтқанда тұр ғыш, айтқанды орындағыш, тіл алғыш. Ауыздан шықпасын. Ешкімге айтылмасын, тіс жарып ештеме делінбесін. Ауыз дос. Нағыз дос емес, сөз жүзіндегi дос. Ауызды ашар-ашпастан. Сөз бастап үлгермей жатып. Ауыздың дәмін алды. а ) Талғажау еттi. ә ) Жоқ, аңсары ауған тағамның аз мөлшерін аузына салып, дәмімен қоректенгендей болды. Ауыз жаласты. Ымжымы бір, сырлас болды, бірін-бірi жақтады, әкей-үкей болды. Ауыз жаппады. Үздіксіз, дамылсыз, тоқтаусыз сөйледi. Ауыз жаритын. Түкке тұрғысыз, қанағаттанғысыз. Ауыз жарымады. а ) Мардымсыз, тым аз болды, жетіспедi. ә ) Жартымсыз, аз, өнімсіз, құнарсыз болды (тамақ туралы). Ауыз жарытпады. Қарық қылмады, көңілден шықпады, мандытпады. Ауыз жиғанша [ жиып алғанша ]. а ) Әңгіменi ендi доғара бергенде. ә ) Лезде, тез, жылдам, дәл сол мезетте, көздi ашыпжұмғанша. Ауыз жиғызбады. Көп күлдірдi, күлкіге көмдi. Ауыз жиды. Айтып біттi, сөзін доғарды. Ауыз жимады [ жиған жоқ ]. Көп сөйледі, ауыз жаппады. Ауыз жылытты. Ас ішті, тамақтанды. Ауыз кептi. Қатты шөлдеп, шөліркедi. Ауыз күлдіреуi. #медициналық. <грек. аphthаi> Адамның ернi мен мұрнының iшінен шығатын жара. Ауыз қалжың. Жеңілжелпi әзіл. Ауыз қобыз. #музыкалық. Ауызбен үріп ойнайтын қобыз, сазсырнай. Ауыз қора. Кiре беріс қора. Ауыз қуысы. а ) #анатомиялық. <лат. cаvumоrіs> Ас қорыту жүйесінің жұтқыншақпен жалғасатын тіс пен тіл орналасқан алдыңғы бөлігi. ә ) #лингвистикалық. Сөйлеу мүшелерінің орналасқан жерi, тіл дыбыстарының резонаторы. Ауыз құрылысы. #анатомиялық. Ауыздың бітімi, келбетi. Ауыз құтырық. Тiлi қышып тұрушылық. Ауыз ретте. Алдымен, әуелi. Ауыз салды. а ) Жедi, тістедi. ә ) Жармасты, тап бердi, соқтығып, киліктi. б ) Баса көктедi, иемдедi, меншіктедi. Ауыз салдырды. Ұстатты, тістеттi. Ауыз сөз. Ауызша түрде айтылған сөз. Ауыз тигізген жоқ. Дәнеңе бермеді, түк қалдырмады. Ауыз тидi [ ас ауыз тидi ]. а ) Аузына сәл-пәл ас салып, дәмін татып көрдi. ә ) #этнографиялық. Үйге келген адамның құр ауыз кетпеу үшін дәм тату рәсімi. Ауыз толтырып [ толтыра ] айтарлық [ толарлық ]. Көңіл толарлық, мақтануға тұрарлық. Ауыз толтырып сөйледi. Маңызсынып, бұлданып айтты, мардамсыды. Ауыз толым. Ауыз толарлықтай, бір ұрттам. Ауыз тұшитын [ тұшырлық, тұшырлықтай ]. Қанағаттанарлық, риза боларлық. Ауыз тұшыды. а ) Дәмдi болды, сүйсініп жедi. ә ) Риза болды, қанағаттанды, көңілi жай тапты. Ауыз уылу. #медициналық. <грек. stоmаtоs> Ауыздың кілегей қабығының қабынуы. Ауыз үйірдi. Дәмi, тәттілігi тіл үйірдi. Ауыз хабар. Сөзбен, ауызекi түрде жеткен мәлімет, ауызша таралған сөз. Ауыз шаюға келмедi. Тым мардымсыз, ауыз жарымайтын болды, ештеңеге жетпедi.